گیاهان، بهترین رشد را در دامنه های خاصی از عوامل مختلف غیر زنده دارند که تشکیل دهنده محیط آنهاست. این عوامل شامل دما، رطوبت خاک، مواد غذایی خاک، نور، آلاینده‌های هوا و خاک، رطوبت هوا، ساختمان و پی اچ خاک هستند.

گرچه تمام این عوامل بر تمام گیاهانی که در طبیعت رشد می‌کنند تاثیر می‌گذارند، اهمیت آنها روی گیاهان زراعی به طور قابل توجهی مهمتر است زیرا این گیاهان معمولا در حاشیه و خارج از زیستگاه‌هایشان رشد می‌کنند که فاقد نیازهای رشد طبیعی آنهاست.

به علاوه، گیاهان زراعی اغلب در محیط های کاملا مصنوعی (گلخانه‌ها، خانه‌ها، انبارها) رشد می‌کنند یا نگهداری می‌شوند یا تحت مدیریت برخی عملیات زراعی (نوردهی، آبیاری، سمپاشی با آفت‌کش‌ها) هستند که می‌تواند بررشد آنها تاثیرگذار باشد.

 

نشانه های متفاوت ناشی از عوامل مختلف آب و هوایی

  

صفات عمومی:

بیماری‌های غیر زنده در غیاب بیمارگر ایجاد می‌شوند و از گیاه بیمار به گیاه سالم منتقل نمی‌شوند. بیماری درتمام مراحل زندگی گیاه (بذر، گیاهچه، بالغ و میوه) می‌تواند گیاه رابیمار کند.

نشانه‌ها ممکن است خفیف تا شدید و حتی به گونه‌ای که حتی گیاه را از پا در آورد.

 

تشخیص عوامل محیطی بیماری:

گاهی دارای نشانه هایی مشخص که در اثر کمبود یا بیش‌بود عامل خاصی به وجود می‌آید.

راه دیگری که وجود دارد امتحان دقیق و تجزیه تحلیل چند عوامل مانند شرایط آب و هوایی قبل و بعد از ظهور بیماری، تغییرات اخیر در مواد آلاینده خاک و…

اغلب نشانه های غیرعفونی نامشخص بوده و نزدیک به نشانه هایی است که بر اثر ویروس و مولیکوت‌ها و بسیاری از بیمارگرهای ریشه تولید می‌شوند که در این حالت تشخیص را پیچیده می‌کنند، در این مرحله باید:

۱-ثابت کرد که هیچ بیمارگری قادر به تولید بیماری نیست.

۲-بیماری را بر روی گیاه در شرایط مشابه به وجود آورد.

 

دما:

دمای طبیعی رشد گیاهان بین ۱-۴۰ درجه سانتی گراد است و بهترین دما برای رشد۱۵-۳۰ درجه است.

کمینه و بیشینه دما در گیاهان مختلف برای رشد و توقف با هم متفاوت است بنابراین گیاهان گرمادوست بهترین رشد را در گرما و گیاهان سرما دوست بهترین رشد را در سرما خواهند داشت در غیر این صورت از بین خواهند رفت.

دمای بالا موجب آفتاب سوختگی، تغییر رنگ، داغ زدگی، تاول و کم آب شدن می‌گردد.

بیشترین خسارت در دمای پایین است حتی دمای بالای صفر می‌تواند به گیاه ضربه وارد کند. (ذرت، لوبیا)

دمای پایین موجب خسارت به ریشه درختان، ترک پوست و توسعه شانکر نیز می‌شود.

برخی از نشانه ها بر اثر دمای بسیار بالا (A) آفتاب سوختگی (B) گوجه فرنگی (C) خسارت به ساقه گیاهچه ها (D) و به هویج ، بر اثر گرمای زیاد سطح خاک ناشی از تابش آفتاب

 

انواع خسارت به گیاه بر اثر دمای پایین

 

نشانه های دیگر خسارت دمای پایین به گیاهان

 

تاثیر رطوبت:

اختلال رطوبتی در خاک باعث رشد ضعیف و باردهی کم می‌گردد، شاید از مهم ترین عوامل محیطی باشد.

گیاهان دچار کمبود رطوبت خاک معمولا کوتاه، سبز رنگ پریده یا زرد روشن، دارای تعدادی برگ های کوچک و آویزان هستند که با ادامه خشکی پژمرده می‌شوند.

رطوبت نسبی کم موقتی است اما اگر با باد تند و دمای بالا همراه باشد به سوختگی برگ، چروکیدگی میوه و پژمردگی دائم یا موقت می‌انجامد.

زهکشی ضعیف و غرقاب شدن مزارع باعث خسارت شدیدتر یا مرگ گیاه می‌شود.

پژمردگی های مکرر، ایجاد برگ های سبز رنگ پریده یا سبز مایل به زرد را نیز در پی دارد.

شرایط خیس و بی هوازی به نفع رشد میکروارگانیسم بی‌هوازی است ریشه‌هایی که با کمبود اکسیژن روبه‌رو می‌شوند باعث شده جذب انتخابی از دست رفته و فلزات سمی جذب شوند.

گیاهان زیادی مخصوصا گیاهان گلدانی نشانه‌هایی حاکی از آبیاری ناصحیح در صورت خشکی زیاد یا غرقاب شدگی آشکار می‌کنند، در هر حالت برگ‌های پایینی گیاهانی که به مقدار زیاد آب دریافت می‌کنند به طور ناگهانی می‌ریزند یا زرد می‌شوند.

نشانه عمومی دیگر در گیاهان خانگی که بر اثر رطوبت اضافی تولید می‌شود تورم نام دارد که به صورت برجستگی‌های زیاد و کوچک در زیر برگ ها و روی ساقه‌ها تشکیل می‌شود، این توده‌ها سلول‌های در حال تقسیم هستند که توسعه یافته‌اند.

خسارت آب اضافی به گیاهان

 

اکسیژن ناکافی:

جز عوامل محیطی بیماری اکسیژن ناکافی با رطوبت و دمای بالا همراه است. نبود اکسیژن ممکن است باعث خشکی ریشه‌ها شود.

مغز سیاه سیب زمینی به علت میزان دریافت کم اکسیژن در آن قسمت است و سلول با زیر اکسایش از بین می‌رود.

 خسارت بر اثر اکسیژن کم

 

نور:

نور ناکافی سبب کاهش تشکیل سبزینه، رشد ضعیف ساقه، زیاد شدن میانگره‌ها، برگ سبز رنگ پریده و دوکی می‌شود.

با کمبود نورگل و برگ قبل از موعد می‌ریزد و تابش نور با دمای بالا موجب آفتاب سوختگی می‌شود.

 

آلودگی هوا:

تمام آلاینده های موجود در هوا باعث آلودگی گیاه می‌شوند. برخی آلاینده‌ها مانند اتیلن، کلر، آمونیوم در نواحی محدود باعث آلودگی می‌شود.

خسارت جدی بر اثر مواد شیمیایی مانند اوزون، اکسید گوگرد، فلورید هیدروژن و اکسید نیتروژن است.

غلظت هر آلاینده که توانایی آسیب به گیاه را دارد به سن و قسمت گیاه بستگی دارد.

خسارت آلاینده به گیاهان با افزایش نور، رطوبت خاک، رطوبت نسبی و حضور سایر آلاینده‌ها افزایش می‌یابد.

باران اسیدی: با فعالیت بشر، احتراق سوخت های فسیلی (نفت، زغال‌سنگ، گاز طبیعی) باعث آزادسازی مقادیری گوگرد و اکسیدهای نیتروژن می‌شود که در تماس با رطوبت هوا تبدیل به دو نوع اسید قوی (سولفوریک و نیتریک) خواهد شد که با باران، برف و مه به زمین می‌رسد.

اثر نامطلوب بر میکروارگانیسم‌ها، گیاهان و ماهی‌های رودخانه دارد.

انواع خسارت به گیاهان بر اثر آلاینده های هوا

 

انواع خسارت به گیاهان بر اثر آلاینده های هوا

 

کمبود های غذایی:

در گیاهان هم یکی ازعوامل محیطی بیماری است.

گیاه به عناصر مختلف ماکرو (نیتروژن، پتاسیم، فسفر) و میکرو (منگنز، روی، بر، و…) نیاز دارد و با کمبود هر یک از عناصر علائمی ایجاد می‌شود که باعث تنش و ضعف در گیاه می‌گردد که باید به موقع آن عنصر را در گیاه مصرف نمود تا گیاه حالت طبیعی خود را بدست آورد.

خسارت بر اثر کمبود مواد غذایی (A) سبزردی کمیود آهن  در بوته زینتی (B) و در لوبیا  

 

نشانه های کمیود بُر، (A) در گل کلم (B) ساقه کرفس (C) گلابی (D) نشانه های سمیت روی گیاهچه های نخود فرنگی

 

نشانه های دیگر کمیود کلسیم

 

 

 عناصر سمی خاک:

بالا بودن مقدار نمک‌های سدیمی مخصوصا نمک طعام، سولفات سدیم و کربنات سدیم باعث می‌شود که پی اچ خاک بالا رود و آسیب قلیایی بروز کند. این آسیب در گیاهان مختلف متفاوت است و گستره آن ممکن است از سبز زردی تا کوتولگی، سوختگی برگ، پژمردگی و از بین رفتن کامل نهال‌ها و گیاهان جوان شود.

سبزردی سویا بر اثر خاک های قلیایی با نمک سدیم و پی اچ بالا

 

خسارت علف‌کش:

برخی از ناهنجاری‌های گیاه، نتیجه استفاده بیش از حد از علف‌کش‌هاست. افزایش پیوسته تعداد علف‌کش ها که مردم به صورت عمومی یا اختصاصی برای کنترل علف‌های هرز به کار می‌برند.

مشکلاتی برای مصرف‌کنندگان همسایگان و برای آنهایی به وجود آورده است که از خاک‌هایی استفاده می‌کنند که با علف‌کش‌ها تیمار شده‌اند.

گیاهان متاثر از علف کش‌ها، درجات مختلفی از ناهنجاری‌های زردی برگ‌ها، قهوه ای شدن، خشک شدن، ریزش برگ‌ها، کوتولگی و حتی مرگ را بروز می‌دهد.

‌

انواع صدمه علف کش ها به گیاهان

 

خسارت تگرگ:

بسته به دوره رشد گیاه، اندازه تگرگ و مدت زمانی که طوفان توام با تگرگ ادامه دارد، خسارت بر اثر تگرگ ممکن است کم متوسط یا کامل باشد. در حالت اخیر تمام بوته‌ها بر اثر تگرگ کاملا از بین می‌روند.

 

خسارت تگرگ بر (A) هندوانه (B) کلم (C) پنبه

 

سایرفعالیت‌های نامناسب کشاورزی:

فعالیت‌های نامناسب کشاورزی نیز مانند علف‌کش‌ها ممکن است موجب آسیب قابل توجهی به گیاهان شود و خسارت مالی به وجود آورد.

 هر نوع فعالیت کشاورزی که نادرست یا در زمان نامناسب اجرا یا از وسایل غلط استفاده شود موجب خسارت می‌شود.