بیماری‌های ویروسی در گیاهان: بیماری‌های ویروسی از جمله مهم‌ترین بیماری‌ها در گیاهان هستند که موجب کاهش تولید محصولات کشاورزی و از بین رفتن انواع گیاهان می‌شوند. اغلب بیماری‌های گیاهان، عاملی قارچی یا شبیه به قارچ دارند. با این حال، بیماری‌های خطرناکی که گیاهان را آلوده میکنند ارگانیسم‌های ویروسی و باکتری‌ها هستند. بیماری‌های ویروسی گیاهان، بخصوص در محیط‌های گلخانه به سرعت انتشار پیدا میکنند به همین دلیل به محض مشاهده نشانه‌هایی بر وجود این بیماری‌ها باید اقدام به حذف و ضدعفونی محیط اقدام شود.
اولین نشانه‌های بیماری‌های ویروسی در گیاهان، لکه بر روی تنه و برگ، پژمرده شدن گیاه، له شدگی گیاهان، ریزش برگ‌ها و مرگ ناگهانی گیاه می‌باشد. ویروس‌ها، موجوداتی قابل انتقال هستند. ویروس‌ها در گیاه از طریق رابطه‌ای سیتوپلاسمی به نام پلاسمودسماتا از یاخته‌ای به یاخته دیگر راه می‌یابند. ویروس‌ها حرکت سریع‌تری نیز دارند که طی آن از یک بخش گیاه به بخش دیگر آن از طریق آوندها انتقال می‌یابند.
یکی از راه‌های مرسوم در انتقال بیماری‌های ویروسی گیاهان پیوند زدن گیاه سالم با گیاهی آلوده که هیچ علائمی از بیماری ندارد. موقع پیوند زدن بخصوص در کاکتوس‌ها از گیاهان سالم انتخاب کنید و پیوند را در محیطی تمیز و استریل انجام دهید.
از دیگر راه‌های دیگر انتقال ویروس‌ها حشرات مکنده مانند شته‌ها هستند. حشرات ویروس‌ها را در بین گیاهان پخش میکنند. ویروس‌ها همچنین ممکن است از طریق خاک‌های آلوده و از طریق ریشه گیاهان را آلوده نمایند. ویروس ها وارد سلول های گیاهان شده و تکثیر میکنند و باعث مرگ سلول ها می شوند.
ویروس‌ها در اکثر صیفی جات مانند سیب زمینی، گوجه، انواع درختان، گل‌های زینتی از جمله کاکتوس‌ها و ساکولنت ها ایجاد بیماری میکنند. نشانه‌های بیماری ابتدا به صورت لکه‌های شبیه به لکه‌های قارچی ایجاد میکنند و سپس به سراسر گیاه منتقل شده و باعث مرگ گیاهان می‌شوند. متأسفانه بیماری‌های ویروسی در گیاهان زمانی نمایان می‌شود که دیگر امکان درمان وجود ندارد. کاملاً واضح است که بین علائم بیماری‌های ویروسی، باکتریال و قارچی هم‌پوشانی زیادی وجود دارد.
ویروس‌ها به صورت زنگ‌زدگی و ایجاد حالت آبکی نیز مشاهده می‌شوند.
کنترل و درمان بیماری ویروسی گیاهی:
در حال حاضر، هیچ درمانی برای بیماری ویروسی گیاهی وجود ندارد. این یعنی برای پیشگیری از گسترش بیماری تمامی گیاهان آلوده باید از بین برده شوند. هدف از بهترین روش‌هایی که برای مبارزه با بیماری‌های مسری گیاهی اتخاذ می‌شود پیشگیری است. برای پیشگیری محیط گلخانه را استریل نگهدارید گیاهان جدید را به مدت چند هفته قرنطینه نمایید. ورود خروج افراد را محدود کنید، گیاهان آلوده را از بین ببرید، گیاهان آلوده را در محیط زیست رها نکنید و آنها را بسوزانید.
ویروس‌های گیاهی، ذرات RNA یا DNA هستند که گیاهان را آلوده میکنند و بیماری‌زا هستند. اکثر ویروس‌های گیاهی ذرات ویروسی با RNA دو رشته‌ای یا تک رشته‌ای هستند. متداول‌ترین ویروس‌های گیاهی عبارت‌اند از ویروس‌های موزائیک، ویروس‌های پژمردگی لکه‌ای و ویروس‌های پیچیدگی برگ.
ویروس موزائیک: این ویروس موجب می‌شود ظاهر برگ‌ها خال‌دار شود.این ویروس گونه‌های مختلفی دارد مانند:
- ویروس شکستگی گل لاله:
ویروس شکستگی گل لاله (Tulip Breaking Virus) در رنگ جام گل شکستگی ایجاد می‌کند. تغییراتی که در رنگ گل ایجاد می‌شود در اثر تجزیه آنتوسیانین موجود در سلول‌های اپیدرم گلبرگ است. در بعضی از موارد همراه با شکستگی رنگ گل لکه‌های کلروتیک در برگ مشاهده می‌شود. معمولاً گیاه آلوده به ویروس رشد کمی دارد و گیاه دیرتر گل می‌دهد.
ویروس شکستگی لاله اولین بیماری ویروسی است که به ثبت رسیده و توسط کارولوس کلیسیوس در سال ۱۵۷۶ شرح داده شده‌است. گیاهان مبتلا به ویروس با گلبرگ‌های زیبای رنگارنگ به عنوان لاله رامبراند نامبرده می‌شدند زیرا یک موضوع محبوب در بسیاری از نقاشی‌های استادان هلندی بودند. جالب این است که رامبراند خودش اغلب آنها را در نقاشی‌هایش تصویر نمی‌کرد. این نباتات چنان کمیاب بودند و پیدا کردنشان چنان مشکل بود که یک اشتیاق جنون‌آمیز برای بدست آوردنشان ایجاد کرد که تقریباً باعث سقوط اقتصاد هلند شد. با اینکه شکستکی رنگ‌ها چندین قرن است که گزارش و به ثبت رسیده‌است ولی تا اوایل سال‌های ۱۹۰۰ به عنوان بیماری ویروسی شناخته نشده بود. ارگانیسم مسبب ویروس شکستگی لاله یک پاتی ویروس است که به دو نوع تقسیم شده‌است: ویروس شدید شکستگی لاله و ویروس ملایم شکستگی لاله.
تعداد کمی از گل‌های تزئینی نشان دادند که به تلقیح مصنوعی این ویروس حساس هستند. ویروس در سیتوپلاسم زنده می‌ماند و ممکن است در تمام قسمت‌های گیاه پیدا شود. ویروس شکستگی لاله از طریق نوعی شته منتقل می‌شود. همچنین ویروس می‌تواند از طریق پیوند و تلقیح مصنوعی نیز منتقل شود. گیاهان آلوده زیبا هستند ولی ویروس اثرات مضر روی گیاه میزبان دارد. از طرفی دیگر خوشبختانه پرورش دهندگان لاله از سال‌های ۱۷۵۰ میلادی توانسته‌اند نباتات بدون ویروس با همان ویژگی‌های مشابه رنگی شکستگی گل لاله تولید کنند.
- ویروس موزائیک چغندر
- ویروس موزائیک تنباکو
ویروس موزائیک تنباکوTobacco mosaic virus) (TMV: یک ویروس RNA منفرد مثبت در جنس توباموویروس است که طیف گسترده‌ای از گیاهان، به‌ویژه تنباکو و دیگر اعضای خانواده بادنجانیان را آلوده می‌کند. این ویروس به دلیل ایجاد الگوهای مشخص که شبیه موزائیک اند نام گذاری شده است. ویروس موزائیک تنباکو نخستین پاتوژن شناخته شده ویروسی است.
- ویروس موزائیک خیار
- ویروس موزائیک آلفاآلفا
- ویروس موزائیک اسکواش
- ویروس موزائیک اسکواش
- ویروس موزائیک زرد کدو سبز
- ویروس موزائیک هندوانه
ویروس پژمردگی لکه ای گوجه فرنگی: (Tomato spotted wilth virus)
متعلق به جنس Tospovirus از خانوادهBunyaviridae است. TSWV در 35 خانواده گیاهی ایجاد بیماری می کند و دامنه میزبانی گسترده ای دارد، این دامنه وسیع میزبانی شامل گیاهان زراعی، گیاهان زینتی و علف های هرز است و در طبیعت بوسیله چند گونه تریپس منتقل می شود، ژنوم ssRNA منفی و سه بخشی است.
ويروس پيچيدگي برگ زرد گوجه فرنگي(TYLCV)
ویروس‌های پیچیدگی برگ زرد گوجه فرنگي (TYLCV):
ویروس پیچیدگی برگ زرد گوجه‌فرنگی عامل بیماریTYLCDV، از جنس بگوموویروس Begomovirus در تیره ویروس‌های دوقلو Geminiviridae می‌باشد و توسط سفید بالک (Bemisia tabaci) منتقل می‌شود. نتایج بدست آمده در سال‌های اخیر، بیانگر انتشار و گسترش آلودگی به مناطق جدیدی از کشور از جمله برخی مناطق در استان‌های خراسان رضوی و شمالی می‌باشد. وجود حشره ناقل عامل بیماری پیچیدگی برگ زرد گوجه‌فرنگی در گلخانه‌های منطقه گسترش زیاد بیماری را در کشور باعث می‌شود. به علت ایجاد مقاومت در جمعیت حشره ناقل نسبت به سموم متداول حشره‌کش و همچنین تولید نسل‌های زیاد در طول سال، کنترل ناقل ویروس پیچیدگی برگ زرد گوجه‌فرنگی مشکل و در اغلب موارد ناکار‌آمد بوده است
ویروئیدها از مولکول‌های تک رشته‌ای RNA ترکیب یافته‌اند و مسبب آن دسته از بیماری‌های گیاهی هستند که رشد ناقص گیاه را در پی دارند. ویروس‌های اقماری ذرات بیماری‌زای فوق‌العاده ریزی هستند که به‌منظور تکثیر و بروز بیماری در گیاه نیازمند ویروس کمک‌کننده هستند. هیچ درمانی برای بیماری‌های ویروسی گیاهی وجود ندارد؛ برای همین پیشگیری همچنان محور کنترل بیماری محسوب می‌شود.
