چكیده

به منظور بررسی اثر اسید هومیک و قارچهای میکوریزا بر کیفیت ظاهری، برخی صفات ریشه و تغییرات کلروفیل چمن، آزمایشی در بهار و تابستان 1388 در محل گلخانه های گروه پژوهشی علوم باغبانی دانشگاه تهران اجرا شد. چمن مورد استفاده در این پژوهش، چمن ترکیبی اسپیدی گرین متشکل از سه رقم چمن لولیوم (Lolium perenne L.) بود. بعد از اتوکلاو خاک، اضافه کردن قارچهای میکوریزا (Glomus intraradices و Glomus mosseae) به گلدانها و کشت بذرها تا زمان استقرار کامل، به چمنها فرصت کافی برای رشد داده شد.

با استقرار چمنها، اسید هومیک در غلظتهای صفر (بهعنوان شاهد) 100، 400، 1000 میلی گرم در لیتر روی برگها پاشیده شد و تا 9 هفته بعد از شروع تیمارها، صفات مذکور اندازهگیری گردید. نتایج نشان داد که اسید هومیک بر مقدار کلروفیلهای b، a و کل، طول ریشه و وزن تر و خشک ریشه معنی دار بود، ولی اثری بر کیفیت ظاهری، حجم ریشه و درصد کلونیزاسیون نداشت. قارچهای میکوریزا بر تمامی صفات مذکور مؤثر بودند. بین گونه های قارچ میکوریزا، گونه G. mosseae بر فاکتورهای مربوط به ریشه بهتر از گونه G. intraradices عمل کرد. درحالیکه نتوانست اثر مثبت خود را بر فاکتورهای مربوط به اندام هوایی نشان دهد. درصد کلونیزاسیون هر دو گونه تقریبًا یکسان بود. احتمالاً اثر قارچهای میکوریزا بر صفات مذکور به دلیل تولید آثار شبه هورمونی و افزایش توسعه هیف ها در خاک با توجه به نوع مایه تلقیح بوده است.

مقدمه

در سالهای اخیر توجه به استفاده از قارچهای میکوریزا در کشاورزی و به ویژه در بخش باروری خاک، به دلیل اثری که می تواند بر گیاه بگذارد، بیشتر شده است. قارچهای میکوریزا به دلیل اثرهای مثبتی که بر رشد و جذب عناصر غذایی از خاک، به ویژه عنصر فسفر، دارند به عنوان یکی از کودهای بیولوژیک شناخته شدهاند. بررسی ها نشان دادهاند که 70% توده زنده میکروبی خاک از میسلیوم های این قارچها تشکیل شده است. ریشه گیاه زیستگاه مناسبی برای فعالیت این قارچها ایجاد میکند و این گیاهان از طریق این ارتباط در ازای بهبود جذب عناصر غذایی به گیاه، از منابع کربنی تولید شده از گیاه استفاده می کنند. نتایج برخی از پژوهشها حاکی از اثر مثبت این قارچ بر رشد اندام هوایی و به ویژه اندام های زیرزمینی و ریشه است. همچنین برخی از بررسی ها اثر مثبت این قارچ را با افزایش طول و عمق نفوذ ریشه گیاهان در ارتباط با کلونیزاسیونی که این قارچ با ریشه ایجاد میکند و در نهایت اثر بر جذب عناصرغذایی، اثبات کرده اند.

به نظر می رسد که میسلیوم های خارج ریشه ای قارچهای میکوریزا با پخش شدن روی سیستم ریشهای گیاه میزبان موجب جذب بهتر عناصر غذایی، از جمله فسفر، از خاک شده و به این صورت روی ریشه نیز اثر می گذارند. این افزایش در جذب عناصر غذایی بر رشد گیاه نیز اثر مثبت می گذارد. به علاوه، افزایش جذب عناصر غذایی بر مصرف کودها اثر گذاشته و موجب کاهش نیاز به مصرف کود می شود. از بحث های دیگر، که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است، استفاده از مواد هومیک و فرآورده های آنهاست. اینها گروهی از مواد بیوژن به همراه مواد آلی هتروژن هستند که وزن مولکولی زیاد و رنگ زرد تا سیاه دارند. مواد هومیک از نظر ساختاری بسیار پیچیده بوده، دارای وزن مولکولی حدود 20000 و 150000 دالتون هستند و اثر شبه هورمونی بر رشد و متابولیسم گیاه دارند که شامل فعالیت های اکسین مانند و سایتوکینین مانند است. اثر مثبت مواد هومیک بر رشد بسیاری از گیاهان، از جمله خانواده گندمیان، به خوبی اثبات شده است. در پژوهشهای مختلف روی چمن اگروستیس خزنده (Agrostis stolonifera L.) معلوم شده است که این گیاهان در تیمار با اسید هومیک، میزان فتوسنتز، توده ریشه و طول ریشه بیشتری داشتند. به نظر میرسد که برخی از اثرهای این مواد به دلیل جذب بیشتر عناصر غذایی باشد. اروین و همكاران نشان دادند كه محلول پاشی اسید هومیک روی برگهای چمن پوآی (Poa pratensis L.) طول و توده ریشه را به طور معنی داری افزایش می دهد، ولی اثری بر كیفیت ظاهری ندارد. چن و آویاد در گزارش مفصل خود اشاره می کنند كه این تركیبات موجب بهبود جوانه زدن، رشد بهتر دانهال ها بعد از جوانه زدن و افزایش رشد ریشه و ساقه میشوند. به نظر میرسد كه با افزایش غلظت این مواد، رشد تا حد مشخصی افزایش مییابد. ولیكن در غلظت های بیشتر، اثر بازدارندگی، به ویژه در جذب عناصر غذایی، دارند. با توجه به نبود اطلاعاتی در زمینه استفاده همزمان از مواد هومیک و تلقیح با قارچهای میکوریزا، این پژوهش به منظور بررسی اثر این تیمارها بر رشد و کیفیت چمن لولیوم، که یکی از گونه های مهم چمنی است، در شرایط کنترل شده درون گلخانه انجام شد.

مواد و روش ها

به منظور بررسی اثر اسید هومیک بر برخی ویژگیهای چمن مورد نظر، آزمایشی طی سال 1388-89 در محل گلخانه های گروه علوم باغبانی پردیس کشاورزی دانشگاه تهران واقع در کرج انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل خرد شده، در قالب بلوک های کامل تصادفی، با دو نوع قارچ میکوریزا (G. intraradices و Glomus mosseae) چهار غلظت اسید هومیک با چهار تکرار، روی چمن اسپیدی گرین تحت شرایط کنترل شده انجام شد. بذر مورد استفاده برای کاشت در این پژوهش، بذر لولیوم پرنه مخلوط تجاری اسپیدی گرین دارای سه رقم "باربال"، "باراژ" و "بارتوینگو" انتخاب شد. مایه تلقیح میكوریزایی كه به صورت اندام فعال قارچی شامل اسپور، هیف و ریشه از گیاه شبدر و حاوی گونه های قارچهای میکوریزا (VAM) به نام G. mosseae و Glomus intraradices بود از مؤسسه تحقیقات خاك و آب کشور تهیه شد. به منظور مایه زنی، از مایه تلقیح به همراه خاک محیط ریشه های گیاه شبدر که حاوی اسپور (حدود 17 عدد در هر گرم مایه قارچ) بود استفاده گردید. مایه تلقیح مورد نظر به مقدار 20 گرم در عمق کاشت ریشه ها (قبل از پر کردن کامل گلدان) بعد از اتوکلاو خاک و قبل از کشت بذر اضافه گردید. در طول دوره رشد در شرایط گلخانه، رطوبت هر گلدان با افزودن آب در حد ظرفیت زراعی حفظ گردید.

 

جدول 1. ویژگیهای خاک مورد استفاده برای آزمایش

ویژگی	مقدار موجود در خاک
شن (%)	79
رس (%)	7
سیلت (%)	14
فسفر (ppm)	15/9
نیتروژن (%)	0/02
پتاسیم (ppm)	120
EC (ds/m)	0/55
pH (1:5)	8/3

بستر مورد نظر از نوع لوم شنی و شامل مخلوط خاکی 79% شن، 7% رس و 14% سیلت بود. سایر ویژگی های این خاک در جدول 1 آمده است. گلدان های مورد نظر پلیاتیلنی، به قطر دهانه 15 و طول 60 سانتیمتر انتخاب شد. در زیر هر یک از گلدانها برای جلوگیری از خروج خاک و اطمینان از زهکشی، شن بادامی درشت ریخته شد. بعد از اتوکلاو خاک و ریختن مایه تلقیح از قبل تهیه شده (همانطورکه در بالا ذکر شد)، بذر چمن به میزان 25 گرم در مترمربع کشت شد. بعد از سبز شدن بذرها، آبیاری روزانه و بعد از استقرار کامل چمن ها (حدود 40 روز بعد از کاشت) محلول اسید هومیک آماده شده در غلظتهای مختلف (صفر میلی گرم در لیتر به عنوان شاهد، 100، 400 و 1000 میلیگرم در لیتر) روی برگهای چمن هایی که روز قبل از اعمال تیمار در ارتفاع 4 سانتیمتری سرزنی شده بودند به صورت ماهانه پاشیده شد. برای اطمینان از پاشش یکنواخت روی برگها، محلول اسید هومیک در محفظه اسپریکننده با نازل پخش یکنواخت ریخته شده و حدود 1/5 لیتر برای هر تیمار در هر بار پاشش اسپری شد. اسید هومیکی که برای این پژوهش استفاده شد با منشأ لئوناردیت و دارای 61/2 درصد کربن، 3/13 گرم در کیلوگرم نیتروژن و 2/89 گرم در کیلوگرم فسفر بود.

ارزیابی کیفی رنگ چمن ها توسط ارزیاب باتجربه و با استفاده از روش موریس انجام شد. به این منظور، اندازه گیری در زمان خاصی از روز و به صورت مشاهده چشمی، براساس برنامه ملی ارزیابی چمن آمریکا انجام شد (جهت حرکت ارزیاب در تمام تکرارها یکسان بود) و تکرارها از شماره های 1 (زرد) تا 9 (سبز تیره) نمره دهی شدند. برای تعیین مقدار کلروفیل برگ ها، هر دو هفته یکبار بعد از اعمال اولین تیمار از هر واحد آزمایشی مقداری برگ چیده و بعد از انتقال به آزمایشگاه با استفاده از دستگاه طیف سنج و به کمک فرمول استارنس و هادلی کلروفیل a، b و کل اندازهگیری شد. به منظور تعیین درصد کلونیزاسیون ریشه، از ریشه های تازه بهطور تصادفی به میزان حدودا یک گرم برداشت شد. شستشوی ریشه ها با محلول هیدروکسید پتاسیم 8% انجام شد. سپس ریشه ها با تریپن بلو به روش فیلیپس و هیمن رنگآمیزی و درصد کلونیزاسیون به روش تقاطع خطوط شبکه (Gridline intersect method) جیووانتی و موسه اندازهگیری شد. برای تعیین فاکتورهای مربوط به ریشه، در انتهای آزمایش و بعد از خالی کردن گلدان ها، طول ریشه ها با استفاده از خطکش و حجم و وزن تر آنها اندازهگیری شد. پس از توزین، ریشه ها در داخل پاکتهای کاغذی قرار گرفتند و در خشک کن با دمای 72 درجه سلسیوس به مدت 48 ساعت خشک شدند و سپس وزن خشک آنها ثبت شد. در انتها، دادهها با استفاده از نرمافزار SAS تجزیه واریانس شده و برای مقایسه میانگین ها از آزمون چند دامنهای دانکن در نرمافزار MSTAT-C استفاده شد.

نتایج

کیفیت ظاهری

نتایج حاصل از تجزیه واریانس و سپس مقایسه میانگین های مربوط به داده های کیفیت ظاهری نشان داد که اسید هومیک در هیچکدام از غلظت های استفاده شده نتوانست اثر معنی داری بر کیفیت ظاهری بگذارد. لیکن استفاده از دو گونه قارچ میکوریزا (G.intraradises و G.mosseae) بر کیفیت ظاهری موثر بوده است (جداول 2 و 3). همانگونه که این جداول نشان می دهند استفاده از هر دو گونه قارچ میکوریزا در مقایسه با شاهد اثر معنی داری را بر کیفیت ظاهری نمونه های مورد بحث داشته است (به ترتیب 12 و 11 درصد) ولی بین دو گونه قارچ میکوریزا از نظر اثر بر کیفیت ظاهری تفاوتی وجود نداشت.

کلروفیل

با توجه به نتایج حاصل از جدول 2، استفاده از هومیک اسید اثر معنی داری بر افزایش میزان کلروفیلهای b، a و کل داشته است. هر سه غلظت اسید هومیک بر افزایش میزان کلروفیل a و کل اثر داشتند، درحالیکه تنها غلظت 1000 میلی گرم در لیتر بر افزایش میزان کلروفیل b موثر بود. در بین دو گونه قارچ میکوریزا، گونه G. intraradices موجب افزایش میزان کلروفیل شد (جدول 3). در مورد کلروفیل کل، غلظت های 100 و 400 میلی گرم در لیتر، به ویژه در چهار هفته بعد از شروع تیمار، اثر مثبتی را بر افزایش میزان کلروفیل کل (بهترتیب 19 و 30 درصد) داشت. درحالیکه در هشت هفته بعد از شروع تیمار، اثر غلظت 1000 میلی گرم در لیتر 12% بهتر از موقع شروع تیمارها بود (جدول 4). در بین دو گونه قارچ میکوریزا، گونه G. intraradices به خصوص در غلظت های کم و متوسط اسید هومیک، بر میزان کلروفیلهای کل و a موثر بود (جداول 5 و 6). درحالیکه در مورد کلروفیل b هر دو گونه قارچ میکوریزا اثر معنی داری را بر افزایش میزان کلروفیل داشتند.

کلونیزاسیون

همانطورکه نتایج جدول 2 نشان می دهد هیچ یک از غلظت های اسید هومیک اثر مثبتی بر میزان کلونیزاسیون قارچ نداشته است و تیمار شاهد نسبت به سایر غلظت ها کلونیزاسیون بیشتری را نشان می دهد. این در حالی است که کلونیزاسیون به نوع گونه قارچی نیز ارتباطی نداشت (جدول 3). به طوریکه تفاوتی از لحاظ کلونیزاسیون بین هیچ یک از دو گونه نبود. زمان، اثر مثبتی بر درصد کلونیزاسیون داشت (جدول 7). هیچ یک از غلظت های اسید هومیک بر کلونیزاسیون بعد از اعمال تیمار اثر نداشت، هر چند در طول زمان با سایر غلظت ها بهتر شد. ولیکن غلظت 1000 میلی گرم در لیتر در 32 روز بعد از اعمال تیمارها 16% افزایش در میزان کلونیزاسیون داشت که این با روند معمول آن در طول زمان موافق نبود (جدول 8). هر چند غلظت های متوسط و زیاد در شروع کلونیزاسیون تأثیر مثبتی بر این صفت نداشتند، ولی تیمار شاهد (غلظت صفر میلی گرم در لیتر) با گذشت زمان (42 روز) 20% افزایش در میزان کلونیزاسیون نسبت به سایر غلظت ها داشت و در مجموع بهتر از سایر غلظت ها عمل کرد (جدول 8). بین دو گونه قارچ، گونه G. mosseae در ابتدا رشد بهتری را نسبت به گونه G. intraradices داشت، ولی با گذشت زمان تأثیر هر دو گونه قارچی بر میزان کلونیزاسیون به یک میزان شد (جدول 7).

 

جدول 2. اثر تیمارهای مختلف هومیک اسید بر برخی صفات کمی و کیفی چمن اسپیدی گرین

فاکتورهای مربوط به ریشه						مقدار کلروفیل موجود در برگ (میلی گرم در گرم وزن تر)
تیمارها	طول (cm)	حجم (میلی لیتر)	وزن تر (g)	وزن خشک (g)	کیفیت ظاهری	کلروفیل a	کلروفیل b	کلروفیل کل	درصد کلونیزاسیون
شاهد	35/42b	745a	40/86b	8/47b	7/53a	3/05b	0/55b	3/60b	44/49a
100 میلی گرم در لیتر	35/67ab	751a	42/95ab	8/7b	7/79a	3/33a	0/58b	3/85a	39/89b
400 میلی گرم در لیتر	36/75ab	754a	43/78a	9/65a	7/54a	3/23a	0/60b	3/84a	38/08b
1000 میلی گرم در لیتر	39/08a	750a	45/25a	8/65b	7/30a	3/20a	0/65a	3/84a	38

در هر ستون میانگین های با حروف مشابه در سطح 5% آزمون دانکن با یکدیگر اختلاف معنی داری ندارد

 

جدول 3. اثر قارچ های میکوریزا بر برخی صفات کمی و کیفی چمن اسپیدی گرین

فاکتورهای مربوط به ریشه						مقدار کلروفیل موجود در برگ (میلی گرم در گرم وزن تر)
تیمارها	طول (cm)	حجم (میلی لیتر)	وزن تر (g)	وزن خشک (g)	کیفیت ظاهری	کلروفیل a	کلروفیل b	کلروفیل کل	درصد کلونیزاسیون
شاهد	32/81b	746/56b	37/58c	6/61b	6/92b	3/12b	0/52b	3/69b	-
G. mosseae	38/69a	746/88b	44/18b	9/68a	7/88a	3/17b	0/63a	3/70b	40/89a
G. intraradices	38/69a	757/50a	47/94a	10/25a	7/81a	2/31a	0/64a	3/95a	3

در هر ستون میانگین های با حروف مشابه در سطح 5% آزمون دانکن با یکدیگر اختلاف معنی داری ندارد

 

جدول 4. اثر زمان و غلظت اسید هومیک بر میزان کلروفیل کل (درصد)

	روز بعد از اعمال تیمار
تیمار اسید هومیک	صفر	14	28	56
شاهد	3/27h	3/28gh	4/09cd	3/76fgh
100 میلی گرم در لیتر	3/45gh	3/58fg	4/28ab	3/90de
400 میلی گرم در لیتر	3/25h	3/96de	4/65a	3/49ef
1000 میلی گرم در لیتر	3/58gh	3/42gh	4/27bc	4

میانگینهای با حروف مشابه در سطح ۵% آزمون دانکن با یکدیگر اختلاف معنی داری ندارند.

 

جدول 5. اثر غلظت اسید هومیک و گونه قارچ میکوریزا بر میزان کلروفیل کل (درصد)

تیمار اسید هومیک	شاهد (بدون تلقیح)	G. mosseae	G. intraradices
شاهد	3/53ef	3/42f	3/85bc
میلی گرم در لیتر 100	3/57def	3/80bcd	4/18a
400 میلی گرم در لیتر	3/91b	3/60c-f	4ab
1000 میلی گرم در لیتر	3/79bcd	3/96ab	3/78b-e

میانگینهای با حروف مشابه در سطح ۵% آزمون دانکن با یکدیگر اختلاف معنی داری ندارند.

صفات مربوط به ریشه

نتایج حاصل از مقایسه میانگین های مربوط به صفات ریشه (جدول 2) نشان میدهد که گرچه هومیک اسید اثر معنی داری بر حجم ریشه نداشت، اما بر وزن تر و خشک و طول ریشه معنی دار بود. هر دو گونه قارچ توانستند بر کلیه صفات مربوط به ریشه اثر معنی داری بگذارند (جدول 3). با مقایسه بین قارچهای میکوریزا و شاهد، هر دو گونه نسبت به شاهد اثر بیشتری بر طول و وزن خشک ریشه داشتند. گرچه گونه G. intraradices بر حجم و وزن تر اثر معنی دارتری داشت، ولی گونه G. mosseae تقریباً همانند شاهد عمل کرد. در بین غلظت های اسید هومیک، غلظت های 400 و 1000 میلی گرم در لیتر و بعد از آن غلظت 100 میلی گرم در لیتر بیشترین اثر را بر وزن تر داشتند.

بحث

فتوسنتز یکی از فرآیندهای مهم در گیاهان است زیرا کربوهیدرات ها از طریق این فرآیند تأمین می شوند. از طرفی، هر چقدر میزان رنگدانه های عامل فتوسنتز در گیاهان بیشتر باشد بر سرسبزی و زیبایی گیاه تأثیر بیشتری خواهد داشت. این فاکتور نقش مهمی در رشد گیاه داشته و در شرایط بروز تنش میتواند موجب برگشت گیاه به حالت اول گردد. برخی پژوهش ها نشان داده اند كه افزایش رنگدانه های فتوسنتز کننده (کلروفیل) موجب اثر بر فتوسنتز و افزایش مقدار کربوهیدرات ها می شود یکی از اثرهای مشترک مواد هومیک و قارچ های میکوریزا، افزایش مقدار فتوسنتز از طریق اثر بر مواد محرک رشد گیاه از جمله سایتوکینین و جذب عناصر غذایی می باشد. نتایج پژوهش چن و همکاران روی گیاه چمنی اگروستیس خزنده نشان داد که با استفاده از مواد هومیک، مقدار کلروفیل به دلیل تأمین عناصر کم مصرف از جمله آهن و روی، بیشتر است. نتایج این پژوهش همچنین با نتایج ناردی و همکاران در توافق است که بیان کردند استفاده از اسید هومیک و فولویک اسید، چه به صورت کاربرد در محلول غذایی و چه به صورت اسپری، میتواند موجب افزایش فتوسنتز و تنفس شود. شاید دلیل افزایش میزان کلروفیل، ویژگی های شبه سیتوکینینی این مواد باشد که موجب تأخیر در پیری و .کاهش میزان تخریب کلروپلاست ها نیز می شود

جدول 6. اثر متقابل تیمار اسید هومیک و قارچ میکوریزا بر میزان کلروفیل a (درصد)

تیمار اسید هومیک	شاهد (بدون تلقیح)	G. mosseae	G. intraradices
شاهد	0/61a-d	0/41e	0/63a-d
100 میلی گرم در لیتر	0/55bcd	0/52cde	0/65ab
400 میلی گرم در لیتر	0/65abc	0/50de	0/66abc
1000 میلی گرم در لیتر	0/65a	0/50abc	0/66a-d

میانگینهای با حروف مشابه در سطح ۵% آزمون دانکن با یکدیگر اختلاف معنی داری ندارند.

 

جدول ۷. تأثیر زمان و قارچ میکوریزا بر میزان کلونیزاسیون (درصد)

	روز بعد از اعمال تیمار اسید هومیک
قارچ میکوریزا	18	32	46
G. mosseae	40/66a	40/67a	41/34a
G. intraradices	36/68b	39/84a	42/62a

میانگینهای با حروف مشابه در سطح ۵% آزمون دانکن با یکدیگر اختلاف معنی داری ندارند.

افزایش میزان کلروفیل میتواند بر کیفیت و زیبایی گیاهان چمنی تأثیر بگذارد. با نگاهی گذرا به نتایج مربوط به کلروفیل (جدول 2 و 3) میتوان افزایش کیفیت ظاهری را با توجه به غلظت های اسید هومیک و قارچهای میکوریزا توضیح داد. هر چند در پژوهش حاضر هیچ یک از غلظت های اسید هومیک تأثیری بر کیفیت ظاهری نداشت، ولی به دلیل تأثیر بر میزان کلروفیل و تأثیرات هورمونی احتمالی میتوان افزایش کیفیت ظاهری را در بلند مدت توجیه کرد. این نتایج با تحقیقات لیو و کوپر روی اگروستیس خزنده در توافق است که نشان دادند استفاده از مواد هومیک در هیچ یک از غلظت های استفاده شده اثر مثبتی بر کیفیت چمن ذکر شده نداشته است. هرچند پژوهشهای بسیاری از پژوهشگران نشان داده که استفاده از مواد هومیک موجب افزایش کیفیت ظاهری می شود. همچنین قارچ های میکوریزا با اثر بر سیستم ریشه از طریق ایجاد هیف و گسترش این سیستم در طول ریشه و اثر بر جذب عناصر و رشد، موجب تحمل شرایط نامساعد محیطی میگردند. در واقع، حضور ریسه های خارجی این قارچ ها به عنوان ادامه سیستم ریشهای گیاه میزبان موجب میشود تا ریشه ها جذب آب و عناصر غذایی بیشتری نسبت به ریشه های بدون قارچ میکوریزا داشته باشند. داشتن سیستم ریش های وسیع تر و فعالتر موجب میشود تا گیاه حتی در غلظت های كم عناصر غذایی، تحمل بهتری نسبت به شرایط محیطی داشته باشد.

از دیدگاه کافی و همکاران اثر اسید هومیک در خصوص وزن تر مشهودتر از وزن خشک است. در بین غلظتها، 400 میلیگرم در لیتر بیشترین اثر را بر وزن خشک داشت. ولیکن غلظت های دیگر نتوانستند بر وزن خشک اثر معنی داری ایجاد کنند. در مجموع، توسعه ریشه توسط پاشش اسید هومیک بهبود نیافت. شاید دلیل این امر در تماس نبودن اسید هومیک با ریشه باشد. چن و همکاران نشان دادند که رشد ریشه در گیاه چمنی اگروستیس خزنده تیمار شده با هومیک اسید به دلیل تأمین عناصر آهن و روی بیشتر است. برخی از محققین مثل موسکولو و همکاران و ناردی و همکاران هم نشان دادند که مواد هومیک ریشه دهی را به دلیل فعالیت های اکسین مانند افزایش می دهد. شاید اثر مثبت بر افزایش فاکتورهای مربوط به ریشه، به جز اثر شبه هورمونی، به دلیل بهبود جذب عناصر غذایی از جمله فسفر باشد. لیو و کوپر نشان دادند که هرچند اسید هومیک بر برخی ویژگیهای ریشه مؤثر بود، ولی بر طول ریشه اثر نداشت. آنها نشان دادند که در صورت استفاده از این مواد به صورت گرانوله و در کنار ریشه، نسبت به پاشش بر برگ، اثر بیشتری قابل مشاهده است.

جدول 8. اثر زمان و غلظت اسید هومیک بر میزان کلونیزاسیون (درصد)

	روز بعد از اعمال تیمار
تیمار اسید هومیک	18 روز	32 روز	46 روز
شاهد	40/23bcd	42/72bc	50/51a
100 میلی گرم در لیتر	39/11bcd	37/25d	43/31b
400 میلی گرم در لیتر	38/65cd	38/41cd	37/16d
1000 میلی گرم در لیتر	36/7d	42/64bc	3

میانگینهای با حروف مشابه در سطح 5% آزمون دانکن با یکدیگر اختلاف معنیداری ندارند.

 

نتیجه گیری

با توجه به نتایج به دست آمده و پیش زمینه در مورد اثر مواد هومیک و قارچهای میکوریزا، می توان اثر مثبت هر دو گونه قارچ را بر فاکتورهای مورد بررسی مشاهده کرد. در بین غلظت های اسید هومیک، غلظت متوسط اثر بهتری را بر فاکتورهای مورد بررسی داشت. درحالیکه در غلظت های زیاد، اثر این مواد تقریباً همانند شاهد بود. در مجموع، اثر قارچ میکوریزا گونه G. intraradices بر صفات مربوط به اندامهای هوایی بهتر بود. درحالیکه G .mosseae بیشتر بر اندامهای زیرزمینی مؤثر بود. با توجه به اهمیت استفاده از قارچهای میکوریزا در مبحث باروری خاک و کاهش نیاز به کودهای شیمیایی و اهمیت مواد هومیکی در زمینه های مختلف، نیاز به پژوهشهای بیشتری در تأیید اثرهای مثبت این ترکیبات و اثر متقابل آنها بر مکانیسم های گیاهان چمنی میباشد.