یکی از زیباترین و پرطرفدارترین گیاهان آپارتمانی گیاه ارکیده است. گیاه ارکیده به دلیل داشتن رنگ‌های متنوع و منحصر به فرد، ظاهر خیره کننده و همینطور نگهداری راحت به عنوان یک گیاه محبوب در بین دوست‌داران گیاه شناخته شده.
نحوه گرده افشانی ارکیده بسیار جالب است. ارکیده‌ها با ساطع کردن رایحه‌ای شبیه به حشرات ماده در هنگام گرده افشانی، باعث جذب حشرات نر شده به همین دلیل زمانی که حشرات نر روی گل فرود می‌آیند، ناخواسته گرده‌ها را با خود به گیاهان دیگر منتقل می‌کنند وموجب گرده افشانی گیاه می‌شوند.

ارکیده با داشتن بیش از بیست و پنج هزار گونه در جنگل‌های گرمسیری و استوایی تا مناطق سردسیر و قطبی از متنوعترین گیاهان آپارتمانی محسوب شده، اما با این وجود به راحتی از روی ظاهر قابل شناسایی است.
اکثر گونه‌ها، ویژگی‌های فیزیکی مشابهی دارند. ارکیده با داشتن ساقه‌های بلند با انحنای ملایم به همراه گلبرگ‌هایی در دسته‌های دوتایی و سه تایی ظاهری متفاوت نسبت به دیگر گیاهان آپارتمانی دارد.
از برخی از گونه های خوراکی گیاه ارکیده، در تهیه وانیل و دیگر محصولات غذایی استفاده می‌شود.
ارکیده برای انسان‌ها و حیوانات خانگی خطری نداشته و گیاهی سمی محسوب نمی‌شود.

تاریخچه

ارکیده اهمیت فرهنگی و تاریخی فراوانی در ملل مختلف داشته است.
یونانیان باستان ارکیده را نمادی برای مردانگی می‌دانستند و معتقد بودند مردان با خوردن ارکیده صاحب فرزند پسر خواهند شد در حالیکه که در چین به عنوان نمادی برای ظرافت و زنانگی و در ژاپن نماد زیبایی و پاکی به حساب می‌آمد.

انواع گونه‌ها

بیست و پنج هزار گونه از گیاه ارکیده در طبیعت وجود دارد که تشخیص نوع گونه به مراقبت و نگهداری هرچه بهتر گیاه ارکیده کمک خواهد کرد.

ارکیده آسکوسندا (Ascocenda Orchid)

یکی از جذابترین گونه‌های گیاه ارکیده، آسکوسندا است با گل‌هایی د‌لفریب و جواهر مانندی در اطراف ساقه سبز و برگ‌هایی بلند و کشیده که به زیبایی این گونه جذاب می افزاید. گونه آسکوسندا به مراقبت چندانی نیاز ندارد و به راحتی در منازل قابل پرورش هستند. نور غیر مستقیم اما روشن خورشید باعث رشد بهتر آسکوسندا می‌شود.

ارکیده براسیا (Brassia Orchid)

گونه براسیا بومی کشور مکزیک و آمریکای جنوبی بوده که به دلیل شباهت گلبرگ‌هایش به پاهای عنکبوت به گیاه ارکیده عنکبوتی معروف شده است. گرما به رشد هرچه بهتر آن‌ها کمک میکند و محیطی با رطوبت بسیار زیاد را ترجیح می‌دهد.

ارکیده کاتالیا (Cattleya Orchid)

گل هایی با تنوع رنگی گسترده و معطر باعث محبوبیت کاتالیا شده است. کاتالیا را در معرض نور غیر مستقیم خورشید قرار داده و قبل از هر بار آبیاری از خشک بودن خاک آن اطمینان حاصل نمایید.

ارکیده سیمبیدیوم (Cymbidium Orchid)

دارای ساقه‌ای بلند و کشیده بوده که بر روی بدنه خود سی گل را به مدت شش هفته نگاه می‌دارد. گل‌های ارکیده گونه سیمبیدیوم دارای رنگ‌های مختلفی از سبز تا قرمز و صورتی هستند که زیبایی این گیاه را دوچندان می‌کند. این گونه نیاز به نور خورشید بیشتری نسبت به دیگر گونه‌های ارکیده دارد و به همین دلیل می‌توان آن را در تمام فصول به جز فصل تابستان در بیرون از منزل نیز قرار داد.

ارکیده دندروبیوم (Dendrobium Orchid)

گونه دندروبیوم جزو پرجمعیت‌ترین گونه‌های گیاه ارکیده است که بومی مناطق جنوب شرق آسیا است. دارای دو ساقه بلند و کشیده است که به موازات هم رشد می‌کند و در اطراف آن گل‌ها و برگ‌های زیبایی می‌روید.
این گونه با هر نوع آب و هوایی، از دشت‌های گرم و بی آب تا کوه‌های سرد با ارتفاع زیاد سازگاراست و می‌توان آن را در هر دمایی نگهداری کرد.

ارکیده لودیسیا (Ludisia Orchid)

لودیسیا که به نام گونه جواهر نیز شناخته می‌شود بومی آسیای شرقی بوده و نادرترین گونه در بین گونه‌های گیاه ارکیده است. این گونه دارای برگهای مخملی، بزرگ و سبز رنگ است که باعث جذابیت زیاد آن شده است. نگهداری از آن در هر شرایطی ساده است ولی باید به نکاتی برای رشد بهتر لودیسیا مانند قرار دادن گیاه در معرض نور غیر مستقیم، فراهم کردن رطوبت نسبی و آبیاری گیاه تنها در صورت خشک بودن خاک توجه کرد.

ارکیده میلتونیا (Miltonia Orchid)

میلتونیا گونه‌ای برجسته و زیبا از گیاه ارکیده است که بومی مناطق آمریکای مرکزی بوده و در فصل تابستان شروع به رویش گل‌هایی می کند که تا یک سال بر روی آن باقی می‌مانند. میلیتونیا برای اینکه فضای کافی برای رشد داشته باشد، سالی یک بار نیاز به تغییر گلدان دارد. فراهم کردن نور غیر مستقیم و آب کافی به رشد این گونه از گیاه ارکیده کمک زیادی می‌کند.

ارکیده آنسیدیوم یا بانوی رقصنده (Oncidium Orchid)

آنسیدیوم گونه ای منحصر به فرد و بومی کشور مکزیک بوده که به دلیل پیچ و تاب برگ ها و گل های پریشانش به ارکیده بانوی رقصنده نیز شهرت یافته است. شکوفه های آنسیدیوم چشم هر بیننده ای را مجذوب خود می‌کند و جلوه ای زیبا به منازل می‌بخشد. آنسیدیوم نسبت به سایر گونه‌های ارکیده نیاز به توجه بیشتری دارد. آنسیدیوم‌ها با ریشه و برگ‌های ضخیم نیاز به آبیاری کم‌ تری نسبت به آنسیدیوم‌هایی که برگ های نازک تری دارند دارد، با این حال هر ده روز یکبار باید خاکش را بررسی نموده و در صورت خشک بودن، آن را آبیاری کرد.

ارکیده فالانوپسیس یا شاپرکی (Phalaenopsis Orchid)

فالانوپسیس گونه ای جذاب و زیبا از گیاه ارکیده است که طرفداران زیادی در تمام دنیا دارد. این گونه که با نام‌های ارکیده شاپرکی و پروانه‌ای نیز شناخته می‌شود گل‌های بسیار زیبایی دارد و در رنگ‌هایی همچون سفید، ارغوانی و زرد در طبیعت یافت می‌شوند. ارکیده شاپرکی به مراقبت چندانی نیاز ندارد و به همین خاطر گونه ای ایده آل برای کسانی است که وقت و دانش کافی برای مراقبت از آن را ندارند.

ارکیده واندا یا سنگاپوری (Vanda Orchid)

واندا گونه‌ای جذاب و معطر از گیاه ارکیده است که نماد کشور سنگاپور است که به آن ارکیده سنگاپوری نیز می‌گویند. این گونه چشم نواز نسبت سایر گونه ها نیاز به نور و آب بیشتری دارد. تنها گونه‌ای است که آبی رنگ بوده.

ارکیده وانیلی (Vanilla Orchid)

ارکیده وانیلی بزرگترین گونه از گیاه ارکیده است که طول رشد آن گاهی به ده متر نیز میرسد. این گونه خواص دارویی و غذایی فراوانی دارد و معطر است که در درمان بیماریهای پوستی و التهابی کاربرد دارد. عصاره‌ی این گونه در تهیه وانیل کاربرد دارد و به همین جهت ارکیده وانیلی نام گذاری شده است. ارکیده وانیلی به نور و رطوبت زیادی برای رشد بهتر نیاز دارد.

ارکیده زیگوپتالوم (Zygopetalum Orchid)

ارکیده زیگوپتالوم گونه‌ای جذاب و بومی کشور برزیل است. دارای طرح منحصر به فرد که جلوه‌ای خاص و زیبا به منازل می‌دهد. این گونه نیز به نور غیر مستقیم خورشید و محیطی مرطوب برای رشد نیاز دارد.

شرایط نگهداری ارکیده

• نور: نور یکی از مهم ترین عوامل حفظ طراوت و تازگی گیاهان ارکیده است. ارکیده‌ها برای شکوفه دادن به نور غیر مستقیم خورشید نیاز دارند و نور مستقیم موجب آسیب می‌شود بنابراین بهترین مکان برای گیاه ارکیده مکانی روشن به همراه نور غیر مستقیم خورشید است.
• دما: دما مناسب برای نگهداری گیاه ارکیده، محیطی گرم و تا حدودی مرطوب است و از نگهداری آن‌ها در محیطی بیش از اندازه گرم یا سرد باید جدا خودداری نمود. گیاه ارکیده با توجه به نوع گونه در محدوده دمایی بین ده تا سی درجه سانتی گراد است بهترین عملکرد را دارد.
• خاک: گیاه ارکیده در خاک‌های معمولی رشد نمی‌کنند و نیاز به گلدانی با سوراخ‌های زه‌کشی مناسب دارد. بهترین ترکیب خاک برای گیاه ارکیده خاکی با ترکیبی از پوست، خزه اسفاگنوم، پرلیت و ذغال سنگ نارس است.
• آب: خاک گیاه ارکیده باید قبل از هربار آبیاری خشک شده باشد تا از پوسیدگی آن‌ها جلوگیری شود. وقتی رنگ و حالت ریشه‌های گیاه چاق و سفید یا سبز باشند، به این معنی است که به خوبی آبیاری شده اند اما اگر چروکیده و خاکستری باشند، به آب نیاز دارند. در ماه‌های گرمتر، زمانی که گیاه در حال رشد باشد معمولا هفته ای دو بار و در ماه های سرد هفته ای یک بار اقدام به آبیاری گیاه می‌شود.
• رطوبت: شرایط ایده‌آل برای رشد گیاه ارکیده محیطی گرم با رطوب کم است و به هیچ عنوان نباید آن را در محیطی خشک و بدون رطوبت قرارداد.
• کود: بهتر است در طول فصل رشد از کودهای مخصوص گیاه ارکیده استفاده شود و از کود‌ دهی در طول فصل زمستان اجتناب نمود.

روش‌های نگهداری ارکیده

• تکثیر: رایج‌ترین روش تکثیر ارکیده از طریق تقسیم است. برای تقسیم گیاه ارکیده بالغ به دو گیاه مستقل ابتدا گلدان را مرطوب کرده، پس از بررسی ریشه‌های ارکیده، قسمت‌های آسیب‌ دیده را از آن جدا کرده، می‌توان از یک ابزار برش تیز و استریل برای این کار استفاده نمود. در نهایت قسمتی از ریشه را از گیاه جدا کرده و در گلدان جدید قرار داده.
• هرس کردن: هرس مناسب و به موقع شاخ و برگ‌های قدیمی راه را برای رشد گل‌ها و برگ‌های جدید باز می‌کند و به گیاه این امکان را می‌دهد تا با انرژی بیشتری رشد کند. با توجه به نوع گونه‌های ارکیده روش‌های مختلفی برای هرس کردن وجود دارد، به عنوان مثال هنگام هرس ارکیده، باید ابزار شما تیز و استریل شده باشد چرا که به حفظ سلامت ارکیده کمک می‌کند. بهترین زمان برای هرس ارکیده بعد از گل‌دهی آن‌ها و در فصل‌های سرد سال است.
• تمیز کردن برگ‌ها: ارکیده برگ‌های ظریف و نازکی دارد بنابراین در هنگام تمیز کردن آن احتیاط کنید و به آرامی با دستمالی نم‌دار گرد و گبار را از برگ‌های آن پاک کنید. روش دیگری نیز وجود دارد و آن اسپری الکل بر روی برگ‌های ارکیده است. این کار کمک می‌کند تا حشرات ریزی که از برگ‌ها تغذیه می‌کنند نیز از بین برود.
• تعویض گلدان: چنانچه ریشه‌های گیاه ارکیده از گلدان بیرون زده باشد و یا فضای گلدان برای ادامه زندگی گیاه کوچک شده باشد زمان تعویض گلدان فرا رسیده است. بهار و تابستان که فصل رشد گیاه است مناسب نیست، باید تعویض گلدان را به فصل سرد سال موکول کرد. برای این منظور ارکیده را به آرامی از ظرف قدیمی خود خارج کرده و ریشه‌های مرده یا آسیب دیده را با یک ابزار برش استریل جدا کره و در یک ظرف بزرگتر قرار داد.

آفات و بیماری‌های ارکیده

• هجوم حشرات: گیاه ارکیده چندان مستعد هجوم آفات و حشرات نیست اما گاهی برخی حشرات مانند شته‌ها و شپشک آرد‌آلود به آن حمله کنند که بهترین راه برای دفع هجوم این حشرات استفاده از حشره‌کش‌ها و سموم مخصوص است. در صورت در دسترس نبودن حشره‌کش‌ها می‌توان از یک راه کار ساده خانگی بهره برد بدین صورت که می توان الکل را با چند قطره مایع ظرفشویی مخلوط کرد و برگ‌ها را با استفاده از آن ضد عفونی نمود.
• چروکیدگی برگ‌ها: عدم دریافت آب کافی توسط گیاه یکی از عوامل چروکیدگی برگ‌های گیاه ارکیده است که با آبیاری به موقع این مشکل برطرف می‌شود. همچنین چروکیدگی‌ها نشان دهنده ریشه‌های ناسالم گیاه است که باید هرچه سریع تر به آن توجه کرده و ریشه‌های ناسالم را جدا نمود.
• زرد شدن برگ‌ها: آبیاری بیش از حد یکی از عوامل اصلی پوسیدگی ریشه و زرد شدن برگ‌ها است. برای حل این مشکل، حتما از خشک بودن خاک گیاه ارکیده اطمینان حاصل کنید و سپس اقدام به آبیاری آن نمایید.
• ریزش برگ‌ها: عوامل متعددی مانند آبیاری بیش از حد، محیط بدون رطوبت، نوسانات دمایی شدید و یا هجوم برخی آفات و حشرات سبب ریزش برگ‌های گیاه ارکیده می‌شود که برای رفع آن‌ها باید تمامی عوامل به دقت بررسی و اصلاح گردند. به عنوان مثال قبل از هر آبیاری باید از خشک بودن خاک گیاه اطمینان حاصل کرد، گیاه را در محیطی گرم و کم رطوبت قرار داد و از حشره‌کش‌ها مخصوص متناسب گونه ارکیده‌ استفاده کرد.