وقتی بحث از بیماری‌های گیاهان به میان می‌آید سفیدک سطحی در ابتدای فهرست این بیماری‌ها قرار دارند و یکی از شایع‌ترین آفات گیاهی هستند. گرچه تمام گیاهان در معرض خطر ابتلا به این آفت قرار دارند ولی، گونه‌های خاصی از گیاهان بیشتر از بقیه مستعد ابتلا به سفیدک سطحی هستند (مگر اینکه گونه‌های پیوندی مقاومی باشند). گیاهانی که بیشتر از سایر هم‌نوعان خود در معرض ابتلا به سفیدک سطحی قرار دارند عبارتند از: یاس بنفش، درختان سیب، گل آتشی، گیاهان مومیایی زنبور قرمز، رز، کدو، خیار و بسیاری از گیاهان دیگر.
قارچ سفیدک سطحی همه‌جا یافت می‌شود ولی، بطور خاص در مناطق جغرافیایی با دوره‌های طولانی آب و هوای گرم و خشک بیشتر به چشم می‌خورد. هاگ‌های قارچ سفیدک سطحی در جوانه‌های گیاهان مستقر می‌شوند. هاگ‌ها می‌توانند در طول زمستان در بقایای گیاه باقی بمانند و از طریق باد، حشرات و پاشیده‌شدن آب به گیاهان دیگر منتقل شوند.
سفیدک سطحی چیست؟
سفیدک سطحی نوعی بیماری قارچی است که معمولا در گیاهان اقلیم‌های گرم و خشک مشاهده می‌شود. چندین گونه‌ی مختلف از قارچ‌ها می‌توانند سبب بروز سفیدک سطحی شوند.
شناسایی سفیدک سطحی
همان‌طور که از نام آن پیداست سفیدک سطحی به‌صورت لکه‌ها یا پوشش پودری سفید یا خاکستری رنگ است که روی برگ و ساقه‌های گیاهان آلوده را می‌پوشاند. ظهور این لکه‌ها روی سطح برگ‌ها مشخص‌ترین علامت سفیدک سطحی است. ولی، این عارضه می‌تواند روی سطوح زیرین برگ‌ها نیز ظاهر شود که اغلب روی ساقه‌ها، جوانه‌ی گل‌ها و حتی میوه‌های گیاه پدیدار می‌شود.
گرچه سفیدک سطحی می‌تواند انواع مختلف گیاهان را مبتلا کند ولی، این عفونت قارچی میزبان‌های ویژه‌ی خود را دارد؛ یعنی هر نوع قارچ گیاه خاصی را آلوده می‌کند. به‌عبارت دیگر قارچ عامل سفیدک سطحی روی یاس بنفش فقط گیاه یاس بنفش را آلوده می‌کند و سایر گیاهان را آلوده نمی‌کند.
علائم سفیدک سطحی
گرچه سفیدک سطحی آفتی زشت و ناخوشایند است ولی، به‌ندرت می‌تواند برای گیاه کشنده باشد. به‌عبارت دیگر ممکن است این آفت موجب ایجاد تنش در گیاه شود و عفونت‌های شدید یا مکرر می‌تواند گیاه را ضعیف کند. در نتیجه گیاه در معرض خطر ابتلا به بیماری‌ها و آسیب حشرات قرار می‌گیرد.
علاوه بر این سفیدک سطحی می‌تواند مانند انگل مواد مغذی ضروری و موردنیاز گیاه را ببلعد در نتیجه برگ‌ها ضعیف، زرد و پژمرده می‌شوند. اگر سفیدک سطحی مقدار قابل توجهی از برگ را بپوشاند عمل فتوسنتز دچار اختلال می‌شود و برگ‌های مبتلا به بیماری زودتر از موعد خواهند افتاد. سفیدک سطحی می‌تواند برای گیاهان خوراکی مانند درختان میوه یا سبزیجات مشکلی به مراتب بزرگ‌تر باشد. زیرا کاهش عمل فتوسنتز یا اختلال در آن می‌تواند میزان گلوکز تولیدی توسط گیاه را کاهش دهد و در نهایت بر طعم محصول تأثیر می‌گذارد.
درمان سفیدک سطحی
گرچه از بین بردن تمام گیاهان مبتلا به سفیدک سطحی بهترین راه‌حل است ولی، این کار عملاً امکان‌پذیر نیست. بطور منطقی باغبان‌های کمی هستند که با شیوع سفیدک سطحی در باغ خود بخواهند کدوها یا گل‌های باغ خود را از بین ببرند. خوشبختانه اقدامات معقول‌تری وجود دارد که با بکارگیری آنها می‌توانید از شر این قارچ‌های مزاحم خلاص شوید.
۱- از بین بردن بخش‌های آلوده‌ی گیاه
برای شروع کار قسمت‌هایی از گیاه را که دچار سفیدک سطحی قابل رؤیت شده‌اند با قیچی باغبانی بچینید و دور بریزید. اگر متوجه شدید تنها چند برگ دچار سفیدک سطحی شده آن برگ‌ها را قیچی کنید و دور بریزید. از کمپوست کردن برگ‌های آلوده خودداری کنید. (کمپوست کردن قسمت‌های آلوده موجب انتشار هاگ‌های قارچ می‌شود). برای پیشگیری از انتشار قارچ بعد از پایان کار دست‌های خود را بشویید و قیچی باغبانی را با الکل تمیز کنید.
۲- استفاده از سموم قارچکش
قارچ‌کش‌های زیادی برای از بین بردن سفیدک سطحی وجود دارد. برای این کار می‌توانید از آفت‌کش‌های حاوی سدیم بیکربنات، روغن چریش، سولفور یا مس استفاده کنید. همچنین دو روش خانگی - یک: استفاده از جوش شیرین (که در ادامه به آن خواهیم پرداخت)، دو: استفاده از شیر- برای مبارزه با سفیدک سطحی وجود دارد. با استفاده از این مواد می‌توانید قبل از شروع انتشار سفیدک سطحی از آن پیشگیری کنید. برای محافظت بیشتر گیاهان و پیشگیری از بازگشت مجدد آفت هر ۱۴-۷ روز از آفت‌کش استفاده کنید. برای اطلاع از روش مصرف و فاصله‌ی بین زمان استفاده از آفت‌کش و زمان برداشت محصول، از دستورالعمل درج شده روی کالا پیروی کنید.
گرچه این آفت‌کش نمی‌تواند درمانی قطعی برای سفیدک سطحی برگ‌ها باشد ولی، مصرف منظم آن مانع انتشار بیماری به سایر بخش‌های گیاه یا گیاهان دیگر می‌شود.
۳- مدیریت و نظارت بر گیاهان
حال که پی بردید گیاهان شما مستعد ابتلا به سفیدک سطحی هستند برای پیشگیری از انتشار یا بازگشت بیماری باید اقداماتی انجام دهید. ابتدا با هرس‌کردن و کم‌پشت کردن گیاهان، گردش جریان هوا را بهبود ببخشید. به‌صورتی که هر گیاه «فضای کافی برای تنفس» داشته باشد. این کار به پیشگیری از انتشار و رشد هر نوع قارچی که از قبل در باغ و بین گیاهان وجود داشته کمک می‌کند. علاوه بر این تا زمان کنترل کامل سفیدک سطحی از کود دادن به گیاهان آلوده خودداری کنید. زیرا قسمت‌های جوان و تازه گیاه مورد علاقه و مطلوب قارچ‌ها هستند. بنابراین، تا زمانی‌که سفیدک سطحی وجود دارند کوددادن انتشار قارچ‌ها را افزایش می‌دهد. در پایان ذکر این نکته ضروری است که از آبیاری گیاهان از قسمت بالای گیاه خودداری کنید (به جز در زمان بارندگی که پدیده‌ای طبیعی است). زیرا ضعیف شدن برگ‌ها نقش زیادی در بروز سفیدک سطحی دارد.
۴- کنترل سفیدک سطحی با جوش شیرین
جوش شیرین به تنهایی نمی‌تواند سفیدک سطحی را کنترل کند ولی ترکیب آن با مایع صابونی غیرشوینده می‌تواند روش خوبی برای پیشگیری از گسترش سفیدک سطحی باشد. ولی باید توجه داشت که وقتی سفیدک سطحی بر گیاه غالب شد مصرف جوش شیرین تأثیر زیادی در درمان آن ندارد. اگر می‌بینید گیاهان شما هر ساله دچار سفیدک سطحی می‌شوند –همان‌طور که برای گیاهان نعناترنجی، گل آتشی و یاس بنفش شاهد هستیم- سمپاشی زودهنگام در فصل کاشت گیاه، سمپاشی هفتگی و سمپاشی بعد از باران می‌تواند از بروز سفیدک سطحی در آن سال پیشگیری کند. با دیدن اولین علائم سفیدک سطحی روی گیاه اگر تعداد برگ‌های مبتلا کم هستند آنها را بچینید و گیاه را سمپاشی کنید. همچنین گیاهان دیگری که در نزدیکی گیاه آسیب‌دیده قرار دارند باید سمپاشی شوند.
برای کنترل سفیدک سطحی گیاهان می‌توانید از این دستورالعمل پیروی کنید:
- جوش شیرین: یک قاشق غذاخوری
- مایع صابونی غیرشوینده: نصف قاشق چایخوری
- آب: ۴ لیتر
این مواد را به خوبی با هم ترکیب کنید و آن را داخل دستگاه سمپاش بریزید. سپس به تمام قسمت‌های گیاه اسپری کنید به صورتی که تمام بخش‌های گیاه (حتی بخش‌های زیرین برگ و ساقه‌ها) با این ماده پوشیده شوند. مایع صابونی غیرشوینده به انتشار بهتر ترکیب کمک می‌کند و موجب می‌شود ترکیب آب و جوش شیرین به سطح برگ‌ها بچسبد. باقی‌مانده‌ی محلول را دور بریزید. زیرا با گذشت زمان تأثیر آن از بین می‌رود.
گرچه در مؤثر بودن این روش شکی نیست ولی، کاربرد آن در برخی گیاهان می‌تواند برگ‌ها را بسوزاند. بنابراین، توصیه می‌شود روز قبل از استفاده از این ترکیب، گیاهان آلوده را خوب آبیاری کنید و در گرمای شدید آفتاب آن را روی گیاه اسپری نکنید. برای امتحان از مؤثر و بی‌خطر بودن ترکیب ابتدا روی قسمت کوچکی از گیاه اسپری کنید. در صورت مطلوب بودن و واکنش مثبت گیاه می‌توانید تمام گیاه را با این ترکیب بپوشانید.
پیشگیری از بروز سفیدک سطحی
بهترین سد دفاعی در برابر سفیدک سطحی حفاظت از محیط زیست گیاه است تا سفیدک سطحی نتواند در آن رشد کند. این کار همیشه عملی نیست بنابراین، می‌توانید روی چند حساب سرانگشتی دیگر تمرکز کنید.
هنگام کاشت، گیاهان سالم و مقاوم را انتخاب کنید و سعی کنید از گیاهان خود به خوبی مراقبت کنید تا به همان صورت سالم باقی بمانند. استرس‌های گیاهی (ناشی از خشکسالی، آبیاری بیش از حد یا شرایط ضعیف رشد گیاه) عواملی هستند که گیاه را در معرض خطر ابتلا به سفیدک سطحی قرار می‌دهند.
بهتر است محل کشت گیاهان جایی باشد که خاک و موجودات ذره‌بینی خاک نسبت به سفیدک سطحی مقاوم باشند. این یک عامل بسیار مهم است که باید در نظر گرفته شود به‌ویژه اگر مزرعه یا باغ شما در منطقه‌ای باشد که خاک آن ناحیه در معرض حملات سالیانه‌ی سفیدک سطحی باشد.
گونه‌های گیاهیِ مستعد ابتلا به سفیدک سطحی را در سایه کشت نکنید. زیرا موجب مرطوب ماندن گیاه می‌شود. در نتیجه محیط مطلوبی برای رشد هاگ‌های قارچ سفیدک سطحی فراهم می‌شود.
