عناصری همچون نیتروژن، فسفر، پتاسیم، كلسیم، منیزیم ، آهن و گوگرد بیشترین تاثیر را در رشد گیاهان دارند. نیتروژن مهمترین عنصر غذایی در تغذیه درختان است که تعیین کننده رشد رویشی درختان است. این عنصر برای تولید اسیدهای آمینه و پروتئین لازم است و مهمترین عامل رشد محسوب می‌شود. ازت جزء مهمی از مولكول‌های تشكیل دهنده كلروفیل می‌باشد. ازت در رشد رویشی، گل‌دهی، تشکیل میوه، عملکرد محصول و رسیدگی میوه‌ها و حل مسائل فیزیولوژی پس از برداشت در اکثر محصولات باغبانی دخالت دارد. لذا مدیریت نیتروژن باغ‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. بهترین زمان مصرف ازت در درختان میوه در اوایل بهار هنگام باز شدن شکوفه‌ها، تشکیل میوه و دوران رشد سریع میوه و شاخه‌هاست. با رعایت اصول صحیح کوددهی ،تعادل رشد، تولید جوانه‌های گل برای سال آینده، پرورش میوه هایی با کیفیت مطلوب و رسیدن میوه با موفقیت انجام خواهد شد. ازت بیش از حد باعث اختلال در رنگ‌بندی میوه‌ها می‌باشد (خصوصا در درختان میوه) مخصوصا اگر دیر هنگام مصرف گردد و همچنین ازت بیش از حد علاوه بر اینکه باعث افزایش رشد علف‌های هرز در باغهای میوه می‌شود باعث کاهش مقاومت درختان میوه در مقابل آفات و بیماریها  می‌گردد. بر اساس تجربیات کاربرد ازت چه از طریق خاک و یا محلول‌پاشی از خرداد ماه به بعد (فندقی شدن میوه به بعد) رنگدهی میوه‌ها را به تاخیر می‌اندازد.

 

1- ازت:

نیتروژن به شکل یون نیترات ( NO₃^-) یا آمونیم (NH₄⁺) توسط گیاه جذب می‌شود. فرم متداول جذب نیتروژن، نیترات هست اما با توجه به نوع گیاه و شرایط خاک ( pH)  می‌تواند به فرم آمونیم نیز جذب گیاه شود. نیتروژن به طور عمده در گیاهان به فرم نیترات و آمینو اسیدها به طور عمدتا از طریق آوند چوبی از ریشه به بخش‌های هوایی گیاه منتقل می‌شود. جذب نیترات بیشتر در قسمت هوایی گیاه اتفاق می‌افتد.

1-2- نقش فیرولوژیکی ازت:

نیتروژن یکی از اجزای مهم سلول گیاهی است.

نیتروژن یکی از اجزای اصلی اسید نوکلئیک؛ پروتئین‌ها؛ اسید آمینه؛ فسفو لیپیدها است.

گروه آمینی در اسید آمینه که به وسیله عنصر نیتروژن تامین می‌شود و باعث بهتر عملکرد اسید آمینه می‌شود. کلروفیل رنگدانه‌ای است که باعث رنگ سبز برگ‌ها می‌شود.

به علت حضور نیتروژن در کلروفیل گیاهان برگی؛ باعث افزایش کیفیت برگ‌ها به خصوص در سبزی‌های برگی و گیاهان علوفه‌ای می‌گردد.

مصرف کودهای نیتروژن باعث افزایش اسید آمینه اسید گلوتامیک، پرولین؛ فنیل آمین، متیونین، باعث افزایش کیفیت پروتئین در غلات می‌شود.

 از علائم کمبود ازت می‌توان به کاهش رشد رویشی درختان، زرد شدن برگ‌ها، ریزش برگ‌ها در صورت کمبود شدید، ارغوانی رنگ شدن (به دلیل تجمع آنتوسیانین) در بعضی گیاهان، ریزش گل‌ها و میوه‌ها اشاره کرد. ازت در گیاهان کاملا متحرک بوده در نتیجه علائم کمبود در برگ‌های مسن تر ظاهر می‌گردد. کوچک بودن میوه‌ها و کاهش عملکرد محصول نیز از نشانه‌های دیگر کمبود ازت می‌باشد.

در درختان میوه نیتروژن زیادی باعث تاخیردرایجاد گل ومیوه می‌شود و در اواخر فصل رشد، موجب رشد شاخه‌های جوان میشود که نسبت به سرمای زمستانه آسیب پذیرند. ازت اثرات رقابتی با سایر عناصر نشان می‌دهد به‌طور مثال بالا بودن مقدار ازت مانع جذب پتاسیم، مس و بور شده در حالی که با عناصر منیزیم  و مولیبدن اثر هم افزایی دارد.

1-3- راه پیشگیری از کمبود ازت:

خوشبختانه با در اختیار داشتن کود ازت بالا با میزان مصرف 4 تا 5 لیتر در هزار لیتر آب برای  باغات بصورت محلول‌پاشی و یا 8 تا 10 کیلوگرم در هکتار از طریق آب آبیاری این مشکل مرتفع شده است. از  بارزترین مزایای استفاده از این کود، تامین ازت بالا از سه منبع نیترات، اوره و آمونیوم است. اگر محلول‌پاشی  در ابتدای فصل رشد صورت گیرد درختان سیب عکس‌العمل خوبی نشان میدهند.

 و همچنین در محلول‌پاشی، عناصری چون کود فروتست (روی-بور-ازت) در زمان دو هفته بعد از  برداشت و زمان تورم جوانه نوک سبز در درختان دانه‌دار و نوک قرمز در درختان هسته‌دار مرحله بعد از تورم  جوانه تلقی می‌شود. پس وقتی منظورمان قبل از تورم جوانه است، بایستی محلول‌پاشی قبل از دیدن نوک سبز یا  قرمز انجام گردد. در هر سال برای درختان لازم و ضروری است چون میزان گلدهی باغاتدرختان میوه در بهار رابطه مستقیم با ذخیره ازت در پائیز سال گذشته دارد.

1-4- علائم سمیت ازت:

نیتروژن بیش از حد در گیاهان باعث افزایش رنگ سبز و همچنین آبکی شدن گیاهان می‌شود. در صورت وقوع سمیت نیتروژن ارتفاع گیاهان زراعی بلند تر حالت عادی شده و دچار خوابیدگی (ورس) می‌شود. آبکی شدن ساقه گیاهان زراعی باعث جذب حشرات و آفات و بیماری‌ها به گیاهان می‌شود.

کود:  اوره. نیترات آمونیم، NPK 30.10.10  . مونو آمونیم فسفات

 

2- فسفر:

فسفر به عنوان یک عنصر غیر متحرک در خاک و عنصر متحرک در گیاه در نظر گرفته می‌شود.

فسفر به شکل فسفات مستقیم از ریشه وارد آوند چوبی می‌شود. فسفر به شکل اکسید شدن به سمت پهنک برگ جوان در حال رشد سریع حرکت می‌کند.

فرم‌های فسفر به طور عمده به شکل محلول (ارتوفسفات) یا ( پیرو فسفات) هستند.

برگ‌های جدیدتر فسفات را از ریشه‌ها و برگ‌های پیرتر دریافت می‌کنند.

فسفر آلی بعد از هیدرولیز توسط آوند آبکش منتقل می‌شود.

فسفر معدنی در داخل سلول‌های گیاهی پیوند پرانرژی پیروفسفات را تشکیل می‌دهد.

فسفر معدنی یک ترکیب ضروری برای حفظ یکپارچگی غشای لیپیدی هست. در داخل کلروپلاست حضور فسفر معدنی در فتوسنتز برای تشکیل پیوندهای پر انرژی ضروری هست.

فسفر در تشکیل گل، بذر و رشد گیاهان نقش ضروری دارد، فسفر باعث افزایش تکثیر ریشه در نتیجه افزایش حجم خاک اشغال شده توسط ریشه برای جذب آب و مواد غذایی می‌شود.

فسفر یکی از اجزای اصلی باکتری ریزوبیوم است. باکتری ریزوبیوم باعث تبدیل نیتروژن اتمسفری (N₂) به فرم آمونیمی می‌شود. با افزایش میزان دسترس بودن فسفر به عنوان یک منبع انرژی رشد توسعه گره در حبوبات ثبیت کننده نیتروژن افزایش پیدا می‌کند.

2-1- علائم کمبود فسفر:

کمبود فسفر بر رشد کلی گیاه تاثیر دارد. به خاطر اینکه فسفر در داخل گیه یک عنصر متحرک است، علائم کمبود فسفر ابتدا در برگ‌های پیرتر نمایان می‌شود. کمبود فسفر همچنین باعث سنتز آنتوسیانین اضافی می‌شود و در نتیجه رنگ برگ‌ها بنفش کم رنگ می‌شود. رنگ بنفش ناشی ازکمبود فسفر ازکلروز نیست، بنابراین برخلاف کمبود نیتروژن کمبود فسفر خاص بوده و به شکل برگ‌های تیره مایل به بنفش در گیاهان ظاهر می‌شود. در غلات کاهش فسفر میزان پنجه زنی، تشکیل شاخه‌ها و گل‌های جدید در درختان میوه، رشد ضعیف و کوتاه شدن ساقه برگی می‌شود.کود: مونو امونیم فسفات؛ NPK 10.520.10 ،

 

3- پتاسیم:

پتاسیم چهار شکل مختلف در خاک به ترتیب سهل الوصول بوده برای گیاهان شامل: پتاسیم محلول، پتاسیم تبادلی، پتاسیم غیر تبادلی ( تثبیت شده) می‌باشد. پتاسیم کل در خاک به مراتب بیشتر از نیاز گیاهان است ولی تنها قسمت کوچکی از آن قابل دسترس می‌باشد.

پتاسیم محلول: پتاسیمی است که در محلول خاک به فرم یونی موجود بوده و تنها فرم عمده قابل جذب پتاسیم برای گیاهان است و کاهش ذخیره پتاسیمی خاک در اثر  شستشوی عمقی نیز پس از تبدیل سایر شکل‌های پتاسیم به این فرم صورت می‌گیرد. حرکت این نوع پتاسیم به سوی ریشه گیاهان در اثر بخشیدگی یا حرکت توده‌ای است.

3-1- افزايش مقاومت به سرمازدگي:

گياهاني كه به اندازة كافي پتاسيم دريافت نكرده اند، اغلب به سرمازدگي حساس‌تر هستندكه اين به كمبود آب در سلول مربوط مي‌شود.  دامنة سرمازدگي، دست كم هنگامي كه افزايش ميزان پتاسيم به خاك با افزايش عملكرد گياه همبستگي دارد، با ميزان پتاسيم برگ‌ها نسبت عكس دارد. بنابراين، كافي نبودن ميزان پتاسيم، عاملي است كه به افزايش خطر سرمازدگي منجر ميشود.

پتاسیم نقش بسیار مهمی در حفظ کیفیت محصولات کشاورزی دارد. این عنصر به میزان قابل توجهی باعث افزایش مقاومت به بیماری‌ها، تنش خشکی، افزایش عمر انبار داری میوه‌ها می‌شود.

3-2- کمبود پتاسیم:

کمبود پتاسیم ساقه گیاهان باریک و ضعیف شده و همچنین میانگره‌ها در این گیاهان کوتاه تر می‌شود.

کمبود پتاسیم خاک ممکن است ساقه و ریشه گیاهان را تحت تاثیر قرار داده و باعث ورس ساقه می‌شود. همچنین افزایش حساسیت ریشه‌های این گیاه در مقابل قارچ‌های ایجاد کننده پوسیدگی ریشه شود.

کود: سولفات پتاسیم، نیترات پتاسیم، سیلیکات پتاسیم، NPK 12.12.36  ، مونو پتاسیم فسفات

 

4- کلسیم:

کلسیم فراوان‌ترین عنصر پر مصرف درخاك می‌باشد , بخصوص در خاکهای آهکی که غالب خاکهای کشور را تشکیل می‌دهد .کلسیم در خاک‌هاي سبک و شنی کمترین مقدار و در خاک‌های سنگین ، بیشترین مقدار را دارد. با توجه به آنکه کلسیم یک عنصر بسیار مفید در تغذیه درختان میوه می‌باشد اما مقدار زیاد آن درخاك مشکلات فراوان در جذب سایر عناصر بوجود می‌آورد. بطور مثال از اثرات متقابل کلسیم با فسفر می‌توان نام برد که باعث رسوب فسفر بصورت فسفات‌های کلسیم در خاك می‌شود که هر دو عنصر از دسترس گیاه خارج می‌شوند. کلسیم همچنین جذب آهن و مخصوصا پتاسیم را نیز مختل می‌کند.

حرکت کلسیم در داخل گیاه بسیار کند است و به علت سخت بودن حرکت آن از طرف برگ‌ها به داخل میوه‌ها سبب ایجاد کمبود کلسیم در درختان میوه. به خصوص خود میوه می‌شود که این کمبود به صورت لکه تلخ در میوه‌ها به خصوص سیب و گلابی. ترک خوردگی و همچنین سوختگی گل‌گاه در میوه دیده می‌شود.

کلسیم سبب استحکام دیواره سلولی گیاه می‌شود و بعلت نقش ساختمانی که دارد. مانع آفتاب سوختگی میوه و همچنین بهبود خاصیت انبارداری و بازارپسندی محصول نیز می‌شود. مقدار کلسیم در برگ‌های پیر بیشتر از برگ‌های جوان است به همین دلیل کمبود آن در برگ‌های جوان به حالت چروکیده و بد شکل رخ می‌دهد.

کود: نیترات کلسیم، کود مایع کلسیم بور،

 

5- منیزیم:

منیزیم به فرم یونی Mg²⁺  توسط گیاه جذب می‌شود. در گیاهان و خاک منیزیم جز عناصر متحرک محسوب می‌شود. اگرچه غلظت منیزیم در خاک نسبتا زیاد است. میزان جذب منیزیم از محلول خاک کمتر از پتاسیم است. به خاطر اینکه منیزیم بر خلاف کلسیم بسیار متحرک هست  اگرچه غلظت منیزیم در خاک نسبتا زیاد است. میزان جذب منیزیم از محلول خاک کمتر از پتاسیم است. به خاطر اینکه منیزیم بر خلاف کلسیم بسیار متحرک هست  اگرچه غلظت منیزیم در خاک نسبتا زیاد است. میزان جذب منیزیم از محلول خاک کمتر از پتاسیم است. به خاطر اینکه منیزیم بر خلاف کلسیم بسیار متحرک هست ؛ این عنصر می‌تواند از برگ‌های پیر به برگ‌های جوان‌تر یا مریستم انتهایی منتقل می‌شود.

منیزیم جز مرکزی مولکول کلروفیل قرار دارد. مولکول کلروفیل باعث رنگ سبز برگ می‌شود.

فعالیت کلیدی و مهم منیزیم در فتوسنتز فعال سازی آنزیم ریبولوز بی فسفات کربوکسیلاز (روبیسکو) است. منیزیم تاثیر مثبتی برمیزان جذب Co₂  و تولید قند و نشاسته دارد.

منیزیم همچنین باعث افزایش میزان جذب فسفر و انتقال آن در گیاه می‌شود. انتقال قند در گیاهان نیز به وسیله منیزیم افزایش می‌یابد.

کمبود منیزیم در گیاه باعث پایین آمدن میزان فتوسنتز و فعالیت آنزیم‌ها می‌شود. با کمبود منیزیم گیاه دچار پیری زودرس می‌شود. در درختان هسته دار مانند مرکبات، هلو ، آلو در ساخت هسته نقش فعالی دارد. به عنوان مثال باغ‌هاي مرکباتی که داراي ارقام هسته دار هستند نسبت به باغ‌هایی که داراي ارقام بی هسته هستند علائم کمبود منیزیم زودتر ظاهر می‌شود.

کود: سولفات منیزیم

 

6- آهن:

در بین عناصر کم مصرف عنصر آهن یکی از عناصر ضروری برای گیاه است و نقش اساسی در ساختار و عملکرد کلروپلاست دارد که در رشد حیاتی و فرآیندهای توسعه  گیاه مثل: سنتز کلروفیل و انتقال الکترون در میتوکندری و چرخه فتوسنتز دخالت دارد. اگر گیاهی قادر به جذب آهن به مقدار کافی نباشد، ساخت سبزینه در برگ‌ها کاهش می‌یابد. بدین ترتیب، برگ‌ها رنگ‌پریده خواهند شد. در این حالت، ابتدا فاصله  بین رگبرگ‌ها، و سپس با شدت یافتن کمبود، به‌جز رگبرگ‌ها، تمام سطح برگ زرد می‌شود و در مراحل پیشرفته‌تر، برگها سوخته و خشک می‌شوند، که در درختان مو به این حالت Bleach می‌گویند. قلیایی بودن خاک‌ها، بالا بودن میزان عناصر روی، منگنز و مس، زهکشی ضعیف خاک، سرد و مرطوب بودن طولانی خاک، مصرف بی رویه فسفر و کلسیم، نور و تشعشع زیاد از عوامل موثر بر کمبود آهن می‌باشند

از آنجا که آهن در گیاه پویا نیست، این علائم ابتدا در برگهاي جوان و در قسمتهاي بالاي ساقه مشاهده می‌شود و با تشدید یافتن کمبود، تمامی گیاه را در بر می‌گیرد. البته باید به این نکته توجه کرد که تنها کمبود آهن باعث زردي برگ‌ها نمی‌شود، کمبود منیزیم، نیتروژن و برخی از عناصر دیگر، بعضی از آفات و  بیماري‌هاي گیاهی و یا نور کم نیز در مواردي منجر به زردي برگ‌ها می‌شود. بهترین روش براي تشخیص کمبود یا بیش‌بود یک عنصر در خاك، آزمایش تجزیه خاك و گیاه است که با تجزیه گیاه و مشخص شدن میزان کمبود یا بیش‌بود آن عنصر در گیاه، می‌توان با آزمایش خاك توصیه کودي لازم را اعمال کرد

در بیشتر موارد، علامت غالب کمبود آهـن، شـبکه اي از رگبـرگ‌هاي سـبز در زمینـه اي روشن‌تر است که بیشتر در سرشاخه‌هاي انتهایی دیده می‌شود. با تشدید کمبود، کـل بـرگ تقریبا زرد یا سفید مایل به زرد می‌شود. تنها یک بخش سبز رنگ در قسـمت پایـه رگبـرگ  میانی باقی می‌ماند. بعضی اوقات، در برگ‌هاي جوان‌تر، متمایز کردن کمبود آهـن از کمبـود منگنز مشکل است. در این شرایط، برگ‌هاي بالغ باید مورد مقایسه قرار گیرند. در برگ‌هـاي بالغ با کمبود آهن، شبکه‌اي سبز رنگ از رگبرگ‌ها از نواحی روشن‌تر بین رگبرگـی، متمـایز می‌شوند در صورتی که در کمبود منگنز و روي، یک نوار سبز در طول رگبرگ میانی توسـعه می‌یابد و رگبرگ‌هاي اصلی، ظاهري لکه مانند ایجاد می‌کنند. در کمبود متوسط، رگبرگ‌ها، سبز تیره‌تر از نواحی بین رگبرگی هستند و در مراحل پیشرفته‌تر، نواحی بین رگبرگـی، زرد می‌شوند و سرانجام ممکن است برگ کاملا سفید مایل به زرد شود همچنین در کمبود شدید آهن، میـوه‌ها کوچک، سفت، زبر و خشن، روشن‌تر از معمول و بعضی اوقات بدشکل می‌شوند.

کود: آهن EDTA، آهن EDDHA،

 

7- گوگرد:

گوگرد یکی از عناصر مهم و مورد نیاز در گیاهان است وجود آن برای رشد و عملکرد مناسب گیاهان ضروری است. امروزه، به دلیل اینکه اکثر خاک‌های کشور قلیایی و آهکی است، توجه ویژه ای به گوگرد می‌شود. این خاک‌ها اغلب شور و باعث کندی جذب سایر مواد مغذی توسط گیاه می‌شود. گوگرد در اصلاح چنین خاک‌های موثر است و می‌تواند اسیدیته خاک را اصلاح کند. بهترین زمان برای استفاده از گوگرد قبل از کشت هست که گوگرد پودری یا گوگرد گرانوله را با سایر کودهای پایه به صورت چال کودی استفاده می‌کنید. در باغات بهترین زمان مصرف گوگرد ، زمان چالکود (از اوخر پاییز تا اواخر زمستان) هست که می‌توانید همراه با سایر کودهای چالکود یا به صورت خاکی استفاده شود. یکی دیگر از مصارف کود گوگردی پودری به صورت گردپاشی برای کنترل آفات و بیماری‌ها در طول فصل رشد هست.

در ایران خاک‌ها به دلایل مختلفی مانند آهکی بودن، بی‌کربناته بودن آب‌های آبیاری، خاک‌های بدون مواد آلی، تنش‌های خشکی، حلالیت برخی عناصر غذایی از جمله ریزمغذی‌ها در محیط ریشه کاهش می‌یابد. در این شرایط استفاده از کود گوگردی علاوه بر  اصلاح خاک (بهبود خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک) موثر است و می‌تواند pH خاک را به‌طور موضعی و محدود کاهش دهد. در تامین نیاز غذایی گیاه مفید است و باعث افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش‌های محیطی می‌شود. به همین دلایل گفته شده استفاده از کودهای گوگردی در تولید محصول زراعی با کیفیت مفید و موثر است.

گوگرد با داشتن خاصیت قارچ کشی و تقویت سیستم دفاعی گیاه می‌تواند در کشت محصولات کشاورزی نقش مهمی داشته باشد. که جهت کنترل بعضی آفات و بیماری‌ها از جمله سفیدک پودری انگور، زنگ‌ها، پوسیدگی میوه، بلایت، کنه عنکبوتی، پسیل و تریپس  می‌توان استفاده کرد.

کود: گوگرد میکرونیزه، گوگرد گرانوله، گوگرد مایع