کلیه جانوران و گیاهان موجود در خاك نیاز به مواد غذایی و محیط مناسب برای رشد خود دارند. در محیط خـاك، هـر چـه میزان مواد آلی افزایش یابد، فعالیت موجودات زنده در آن زیادتر شد و فعالیت این موجودات باعـث افـزایش حاصـلخیزی و توان باروری خاك می‌شود. گیاهان زراعی و باغی مورد نظر کشاورزان نیز از این امر جدا نیستند و به محیط مناسب رشـد و غنی از مواد غذایی نیاز دارند.
معایب کود دامی:
برخی از بذرها برای از بین رفتن به دمای بالای 55 درجه سانتیگراد آن هم به مدت حدود 30 روز نیـاز دارنـد بـه همـین دلیل است که میزان بذر علف هرز در بسیاری از نقاط سرد دپوی کود های حیـوانی و حتـی کمپوسـت بسـیار بـالا اسـت. بنابراین مشاهده می‌گردد که پروسه پوساندن کود دامی و کمپوست پروسه ای طولانی و زمان بر می‌باشـد. شـایان ذکـراست که بذور علفهای هرز به راحتی از درون سیستم گوارشی حیوان دست نخورده عبور کرده و دفع می‌شود و در صورتی که کود دامی و مرغی دپو نشده و پوسیده نیز نگردد، تخم علف هرز در فاصله زمانی مناسب شروع به رشد و نمو می‌نماید و همیشه این نگرانی برای کشاورز وجود دارد که گونه‌های جدیدی از علف هرز در مزرعه ظهور کند. با مصرف کود دامی همیشه خطر ظهور یك نوع علف هرز جدیـد در مزارع و باغات وجود دارد.
ورمیکمپوست:
کود ورمیکمپوست که در کشاورزی عصر نوین یكی از نهاده های مهم توسعه به شمار می‌رود. کمبود مواد آلی در خاك را به بهترین شكل ممكن جبران کرده و یكی از مناسب‌ترین روش‌ها برای زنده نگه داشتن سیستم حیاتی خـاك اسـت. یكـی از مهمترین گونه‌های کرم مورد استفاده کرم های خاکی است. این کرم حداقل معادل وزن خود در روز غذا می‌خورد و 70 درصد آن را به کود تبدیل می‌کند و مابقی غذای خورده شده برای تكثیر، افـزایش وزن کرم، سوخت و ساز بدن کرم مصرف می‌شود. وقتی مواد در سنگدان کرم خاکی خرد شود، اندازه آن به یك تا دو میكرون کاهش می‌یابد). ورمیکمپوست باعث بهبود ساختمان و بافت خاك هـوادهی و نگهـداری بهتـر آب در خـاك می‌شود. وقتی ورمیکمپوست به خاكهای رسی اضافه می‌شود باعث سبك شدن این خاك‌ها شده و زمانی که به خاكهای شنی اضافه شود، باعث نگهداری بهتر آب می‌شود. ورمیکمپوست دارای خاصیت نگهداری آب به میزان 2 الی 8 برابر حجم خود بوده و از هدر رفتن آب در این نوع خاك‌ها جلوگیری می‌نماید.
فرایند تولید ورمیکمپوست روشی برای تهیه کود آلی با استفاده از نوعی کرم خاکی است که در فرآیند تهیه آن سرعت تجزیه سریعتر بوده و محصول از نظر عناصر غذایی غنی‌تر می‌باشد. کرمهای مزبور مواد آلـی را بـه طـور مسـتمر و آرام از دستگاه گوارشی خود عبور داده و مخلوطی را تولید می‌کنند که خصوصیات آن با مواد اولیه متفاوت بـوده و از لحـاظ کیفـی مادهای با انواع ویتامینها و هورمون‌های محرك رشد گیاه و سرشار از عناصر غذایی است. این عناصر باعث می‌شود تا کود ورمیکمپوست به عنوان بی‌رقیب‌ترین و مطلوب‌ترین کود برای مصارف فضای سبز، گلكاری، نشاکاری، محصولات گلخانه‌ای و گل‌های آپارتمانی مورد استفاده قرار گیرد. کیفیت بسیار بالاتر، بی‌بو و بهداشتی بودن، فاقد عوارض جـانبی کودهـای شیمیایی، تثبیت‌کننده خاك، جلوگیری از فرسایش و خاصیت شوره‌زدایی از مزیت‌های برجسـته ورمـی‌کمپوسـت می‌باشـد.
خواص ورمی‌كمپوست
سبك و فاقد هرگونه بو می‌باشد.
عاری از علفهای هرز بوده و از ورود علفهای هرز جدید به مزرعه جلوگیری می‌کند.
حاوی میكروارگانیزم‌های مفید مانند ازتو باکتری‌ها می‌باشد.
بالا بودن میزان عناصر اصلی مورد نیاز گیاه در مقایسه با سایرکودهای آلی
دارا بودن عناصر میكرو مانند آهن، روی، مس و منگنز
دارا بودن مواد محرك رشد گیاه نظیر ویتامینها، به ویژه ویتامین 12B و اکسین
عاری بودن از باکتری‌های هوازی، قارچ‌ها و میكروارگانیسم‌های پاتوژن
اصلاح کننده خصوصیات فیزیكی و شیمیایی و بیولوژیكی خاك
ورمیکمپوست خود به تنهایی تمام این خواص ارزشمند برای گیاه را دارا می‌باشد. استفاده از ورمیکمپوست همچنین می‌تواند میزان EC را در خاك کاهش دهد.
افزایش کمی وکیفی محصول
مشكلات مربوط به باقیمانده کودهای شیمیایی را ندارد.
جاذب رطوبت است و قادر است 4-2 برابر وزن خود رطوبت نگه دارد.
با استفاده از این کود می‌توان محصول سالم و ارگانیك تولید نمود.
درحفظ محیط زیست مؤثر است.
تعدیل درجه حرارت خاك (زمین را درشب گرم و در روز سردتر از اراضی مجاور نگه می‌دارد)
عناصر موجود در ورمیکمپوست
کود ورمیکمپوست دارای عناصر ازت، فسفر، پتاسیم، آهن، روی، مس و منگنز می‌باشد. این در حالی است که هر یك از انواع کودهای شیمیایی موجود تنها حاوی یك یا چند عنصر خاص می‌باشد، در صورت کمبود نیتروژن می‌توان ورمیکمپوست را با کود سبز ترکیب کرد. کودهای ورمیکمپوست دارای درصد بالایی از عناصر مفید موجود در خاك برگ هوموس می‌باشند.
تاثیر ورمی‌كمپوست درافزایش ریشه:
در هر آزمایش علمی انجام شده، گیاهانی که از کود ورمیکمپوست تغذیه نمودند تاثیر قابل توجهی در رشد و افزایش ریشه گیاهان داشتند. افزایش ریشه گیاهان، ظرفیت جذب آب و مواد مغذی دیگر را بالا برده و از لحاظ علمی گیاهان را قویتر و سالمتر می‌سازد. در صورتی که اگر رویش شاخه‌ها به طور نامناسبی افزایش یابد، خطر ایجاد چسبندگی و به هم فشـردگی در ریشه گیاهان وجود دارد که در این صورت گیاهان احتیاج به پیوند زنی و نشا دارند. آزمایشات نشان داد که چسبندگی در ریشه گیاهان باعث کاهش رشد آنها خواهد شد. پس از این تحقیقات، اهمیت و ارزش سالمتی و قوت در ریشـه گیاهـان برای محققان و کشاورزان آشكار شد.
تاثیر ورمی‌كمپوست درضخامت و كلفتي ساقه گیاهان:
طی آزمایشات انجام شده توسط محققان، ضخامت ساقه گیاهان پس از تغذیه از کود آلـی ورمـی‌کمپوسـت افـزایش قابـل توجهی داشته است گرچه ایجاد ضخامت بیشتر در ساقه از اهمیت کمتری نسبت به دیگر عوامل در رشد گیاهان برخـوردار است اما در بعضی گل‌ها و گیاهان اهمیت بسزایی دارد مانند گل‌های میمون که ضخامت در ساقه آنها تاثیر آشـكاری بـر زیبایی ظاهری این گل دارد.
تاثیر ورمی‌كمپوست در سرعت رشد و نمو گل و گیاه:
گیاهانی که در بستری با کود آلی ورمیکمپوست پرورش می‌یابند معمولاً رشد و نموی بیشتر و سریعتری نسبت به گیاهـان دیگر دارند. در آزمایشات تحقیقاتی که بر روی گل میمون و کلم بروکلی انجام شد، نشان داد کـه دوره کامـل رشـد و نمـو گل‌های میمون 2 تا 3 روز کمتر از دیگر گل‌ها و گیاهان است و گل کلم بروکلی نیز در زمان نشا و جوانه‌زنی، برگ‌های بیشتری تولید کرده است.
طریقه مصرف ورمیکمپوست:
معمولاً ورمیکمپوست را در باغبانی با نسبت‌های برابر با کود دامی مخلوط و برای هر درخت بین 3 تا 5 کیلو گرم در حلقه‌ای به عمق 15 تا 30 و عرض 60 تا 100 سانتی متر در اطراف پایه درخت قرار می‌دهند. سپس این قسمت با مخلوطی از ورمیکمپوست و کود دامی پر می‌شود. بر روی این مخلوط نیز یک لایه خاک می‌ریزند.در زراعت نیز می‌توان ورمیکمپوست را به میزان 5 تا 10 تن درهکتار در هنگام کاشت به همراه نیمی از مقدار توصیه کودی منطقه برای زراعت گندم استفاده نمود.
عوامل تاثیرگذار در رشد و تولید مثل کرمها
هشت عامل اساسی و ضروری برای رشد، تكثیر و ادامه زندگی کرمهای تولید کننده کمپوست وجود دارد که اختلال در یكی از آنها منجر به مرگ آنها می‌شود:
نسبت کربن به نیتروژن مناسب در بستر
دمای مناسب
رطوبت کافی
میزان اسیدیته خاك
تهویه مناسب
تاریكی
منبع غذایی جهت تأمین انرژی برای رشد و تكثیر
بستر به عنوان محل رشد و تكثیر کرمها
فرایند تولید ورمیکمپوست
برای تولید ورمیکمپوست الزم است مواد آلی قابل تجزیه در اختیار کرمهای خاکی قرار داده شود و سپس شـرایط مناسـب برای تكثیر و نگهداری کرمهای خاکی فراهم آورد و از آنها در برابر دشمنان طبیعی محافظت نمود. در مرحله آماده‌سـازی بستر مورد نیاز کرمهای خاکی الزم است ابتدا ذرات آلی به قطعات کوچكتر تقسیم و سپس آماده‌سازی اولیه بـر روی آنهـا انجام شود. توده ماده آلی در مجاورت رطوبت، اکسیژن و دمای مناسب و در حضور میكروارگانیسم‌های تجزیه کننـده مـاده اولیه برای کرمهای خاکی را فراهم نموده و در ادامه در اثر عبور مواد از دستگاه گوارش کرم خـاکی مـواد آلـی بـه مـاده ای قهوه‌ای تا سیاه رنگ به نام ورمیکمپوست تبدیل می‌شوند.
مواد اولیه
در تولید صنعتی باید از کود دامی (گاو) یا کود گوسفندی به عنوان مواد اولیه برای کرمهای خاکی استفاده شود، اما کود اسبی به دلیل وجود بیماری‌های مشترك اسب با انسان توصیه نمی‌شود. در سطح کوچك خانم‌های خانه‌دار می‌توانند از ضـایعات منازل به عنوان غذایی برای کرمها، بهره ببرند و در نهایت از ورمیکمپوست تولیدی به عنوان کود گیـاهی بـرای گلـدان و باغچه استفاده کنند.
دستگاه خردكن
کرمها تكه‌های بزرگ غذا را باید به مواد نرم تبدیل تا بتوانند آنها را ببلعند. اگر از دستگاه‌های کمپوسـت خـردکن در ایـن حرفه استفاده شود، علاوه بر طرف شدن این مشكل می‌توان تولید ورمیکمپوست را سرعت بخشید زیرا مواد ریز توسـط کرمها سریعتر به کمپوست تبدیل می‌شود. در مورد کود دامی می‌توان با آب دادن تا حدودی عمل خرد کردن را انجام داد، زیرا کود در اثر رطوبت، نرم می‌شود.
انواع کف بستر برای تولید کرم خاکی
انواع کف بستر برای پرورش کرمهای خاکی عبارتند از سیمان، سبد، خاك کوبیده شده
سیمانی
در این نوع کف بستر یك مخزن سیمانی به طول دو متر و عرض یك متر با عمق 50 سانتیمتر روی زمین یا کمی پایین‌تر از سطح زمین آماده می‌شود. در الیه زیرین این مخزن سیمانی یك الیه به ضخامت پنج سانتیمتر از آجرهای شكسته و سنگریزه درشت آماده می‌شود. این الیه به خروج آب اضافی از عمق مخزن کمك می‌کند و نقش زهكش را ایفا می‌کند. این مخزن در قسمت انتها دارای یك خروجی برای تخلیه آب اضافی است. در برخی موارد می‌توان از دیواره مخزن چشم‌پوشی کرد و فقط کف بستر را از جنس سیمان انتخاب کرد. این روش بسیار ماندگار است و هزینه احداث نسبتاً کمتری نسبت به روش‌های دیگر دارد. تولیدکنندگان بزرگ ورمیکمپوست از این روش استفاده می‌کنند. در صورتی که در روند تولید از تراکتور به جای کارگر استفاده می‌شود، کف بستر سیمانی (بتن) باید مقاومتر احداث شود. اما یكی از عیب‌های روش سیمان این است که در فصول سرد سال، دمای آن پایین و در فصول گرم سال دمای آن بالا می‌رود.
جعبهای
روش جعبهای یا سبدی شبیه روش‌های خانگی تولید ورمیکمپوست می‌باشد با این تفاوت که این روش جعبهای می‌تواند در مقیاس وسیعتر انجام شود. طرح جعبه‌ها می‌تواند متفاوت باشد مانند: سبد، صندوق، بشكه. در طرح سبد یا جعبهای باید مدیریت بالایی در نگهداری و مراقبت از هر کدام از سبدها داشت. در این روش کود دامی و مواد قابل کمپوست شدن در جعبه ریخته می‌شود. جعبه‌ها می‌تواند دارای درپوش نیز باشد تا هم مانع نفوذ نور شود و هم از کاهش رطوبت خاك جلوگیری کند. نور شدید، سرمای زیاد، ضربه و ارتعاش، کاهش رطوبت و ... از عواملی هستند که موجب نامناسب شدن شرایط رشد کرمها می‌شود. اگر از جعبه‌های پالستیكی استفاده شود، باید سوراخی برای خروج آب اضافی و همچنین سوراخی برای جریان هوا در آن ایجاد شود. اما جعبه‌های چوبی معمولا این مشكل را ندارند ولی بهتر است در جعبه های چوبی قبل از کود ریزی، دیواره‌های آن با پارافین یا موم در مقابل هدر رفتن رطوبت، عایق شود. یكی از معایب جعبه‌های چوبی، پوسیدگی چوب و زنگ‌زدگی میخ اتصال کننده‌ی چوب است.
غذاهای قابل قبول برای کرمها
کرمهای خاکی می‌توانند از تمام انواع ضایعات غذایی، حیاط، باغچه، کاغذ و مقوا تغذیـه نماینـ د. ضـایعات آشـپزخانه ماننـد باقیمانده سبزیجات، ته مانده قهوه و پوست تخم مرغ نیز می‌توان استفاده کرد. ولی باید توجه کرد اگر ایـن مـواد در مرحلـه فساد به مصرف کرم خاکی برسد، مناسب‌تر می‌باشد. در صورت استفاده از کود به عنوان بستر ورمی‌کمپوسـت بایـد بـه ایـن نكته توجه داشت که استفاده از کود آلی تازه، سبب افزایش دما در توده ماده آلی شده و ممكن است کرمها در اثـر گرمـای زیاد از بین می‌روند. در کل باید از موادی به عنوان افزودنی به کود استفاده کرد که سریعاً به کمپوست تبدیل شوند. نوزادان کرمها به مواد غذایی زیادی احتیاج ندارند و دو تا سه ماه زمان الزم است تا بالغ شوند. بهترین راه برای آگاه شدن از این که چه مقدار غذا باید به کرمها داده شود این است که به آنها چند روز پشت سر هم مواد غذایی داده و وقتی تقریبا همـه مـواد غذایی مصرف شد به آنها غذا داده شود. با این روش طی مدت کوتاهی می‌توان مقدار غذای مصرفی را تخمین زد. هنگام غذادهی به کرمها باید توجه کرد که مایعات و شیرابه ناشی از پسماندها در کف جعبه تجمع نیافته باشند، اگر چنین بود باید از کاغذ برای جذب مایعات تجمع یافته استفاده نمود. کرمها از مواد فیبری مانند کاغذ نیز تغذیه نمایند.کرمها به میزان زیادی غذا می‌خورند خصوصا اگر به بستر جدید عادت کرده باشند. اگر مواد غذایی خرد شده و به قطعات کوچك تبدیل شود کرمها مواد غذایی بیشتر مصرف می‌کنند و این امر به دلیل هضم آسان‌تر مواد غذایی توسط کرمها است. بهتر است غذاهای خردشده برای چند روز در حوضچه ریخته شود تا باکتری‌ها هم شروع به تجزیه پسماندها کنند قابل ذکـر اسـت کـه کـرم‌ها از باکتری‌ها به عنوان منبع غذایی نیز استفاده می‌کنند.
در مبحث انبوه صنعتی از مواد غذایی برای کرمها باید استفاده کرد که ارزان و قابل دسترس باشد. بـه همـین دلیـل اکثـر مزارع تولید صنعتی ورمیکمپوست از کود دامی به عنوان مواد غذایی برای کرمها استفاده می‌کنند. طی تحقیقـات صـورت گرفته کود اسبی مناسب‌ترین کود برای تولید ورمیکمپوست است و بعد از آن کود گاوی مناسب ترین گزینه می‌باشد. کودها باید پوسیده یا عمری بالای شش ماه داشته باشند. کودهای تازه ممكن است دارای عوامل بیماریزا و مضر برای کرمهـا باشند.
غذاهای غیر قابل قبول برای کرمها
باید دقت نمود که چه چیزی برای خوردن به کرمها داده می‌شود و از مصرف موادی از قبیل پوست پیاز، سیر، پرتقال، مواد لبنی، گوشت روغن و سایر مواد معطر جهت تغذیه کرم خودداری شود خصوصاً اگر از منشاء آنها بی‌اطلاع باشیم، غذاهای غیر قابل قبول دیگر برای کرمها عبارتند از: پوست میوه های گازدار، سنگ، فلزات، شیشه، مواد شیمیایی، مواد اسیدی و بازی، الكلی. ذکر این نكته ضروری است که هر نوع موادی که در اثر کمپوست شدن تولید گرما کند، برای کرم خاکی مناسب نیست و این گونه مواد وقتی که کامال پوسیده شدند باید به مصرف کرم خاکی برسند.
