سرخرطومی برگ یونجه  (Alfalfa Weevil)

سرخرطومی برگ یونجه مهم‌ترین آفت یونجه زارهای ایران به شمار می‌آید. عمده‌ترین آسیب و زیان این آفت ناشی از تغذیه لاروهای آن از شاخ و برگ‌های یونجه می‌باشد.حشرات بالغ سرخرطومی برگ یونجه به رنگ قهوه‌ای تا خاكستری تیره بوده و درحدود 50میلی متر طول دارد. لارو سرخرطومی بدون پا بوده و دارای بدنی خمیده است كه در بیشینه رشد خود حدود 60 میلی متر درازا دارد. لاروها سبز كم رنگ بوده و یك خط سفید نازك در وسط سطح پشتی آن‌ها وجود دارد. سر لاروها سیاه رنگ است. لارو سرخرطومی دارای چهار سن لاروی است و در كل سه بار پوست اندازی می‌كند.

این لاروها در  درون پیله مشبك و منعطف تبدیل به شفیره می‌شوند. شفیره سرخرطومی مثلثی شكل بوده، 8میلی متر درازا داشته و در آغاز به رنگ زرد مایل به سبز كمرنگ است، ولی پس از مدتی به رنگ سبز تیره در می‌آید.لارو سرخرطومی در آغاز از غنچه‌های انتهایی و با گذشت زمان و بزرگتر شدن آن‌ها، از برگچه‌ها تغذیه می‌كند. در صورتی كه روند تغذیه با شدت بالایی ادامه یابد بوته‌ها به طور كامل  بدون برگ خواهند شد. آسیب سرخرطومی برگ یونجه در فصل بهار و در یك مدت 4 تا 6 هفته‌ای رخ می‌دهد كه این بازه زمانی همزمان با چین اول خواهد بود. سرخرطومی یونجه بر پایه شرایط اقلیمی محل رشد، به دو صورت تخم و حشره كامل زمستان گذرانی می‌كند. در مناطق سردسیری حشره بالغ دراواخر زمستان از خواب زمستانی بیرون آمده و وارد یونجه زارها می‌شود. حشره ماده بالغ آغاز به تخم‌ریزی در درون ساقه‌های یونجه می‌كند. این تخم‌ها زرد رنگ بوده و پس ازرشد جنین و به هنگام تفریخ به رنگ تیره در می‌آیند. تخم‌ها به طور معمول در اواخرزمستان یا اوایل بهار تبدیل به لارو می‌شوند. لاروها در درون پیله تبدیل به شفیره می‌شوندكه این عمل در سطح خاك یا در سطح علوفه انجام می‌شود. دوره شفیرگی دو تا سه هفته بوده، سپس حشره بالغ جدید ظاهر می‌شود. حشره بالغ پس از ظهور برای مدت كوتاهی ازسطح پوست ساقه‌های یونجه تغذیه كرده و این قسمت از ساقه‌ها را در جهت درازا دچار سایش می‌كند هنگامی كه دمای هوا به حدود 16تا 19درجه سلسیوس رسید، یونجه زار را ترك كرده و در مكان‌هایی مانند درزها و روزنه‌های زیرپوستی درختان، لابه لای علف‌های هرز و یا در لایه‌های سطحی خاك به خواب می‌روند. در مناطق گرمسیری این تخم‌ها اواخر زمستان به لارو تبدیل شده و از آغاز فصل فعالیت آنها آغاز می‌شود. در واقع این تخم‌ها نتیجه جفت گیری و تخم گذاری حشرات بالغ پیش از رفتن به خواب زمستانی می‌باشند.

در مناطق سرد، این آفت دارای یك نسل در سال بوده، ولی در مناطق گرمسیر تا 3نسل در سال می‌تواند تولید كند. به عبارت دیگر حشره بالغ به جای ترك یونجه زار، به تغذیه خود ادامه داده، جفت‌گیری كرده و تخم‌گذاری می‌كند. این تخم‌ها به لارو تبدیل شده و باعث ایجاد آسیب و زیان در چین‌های بعدی می‌شوند.

 

بررسی و شناسایی آفت

تشخیص بهینه و زود هنگام وجود سرخرطومی برگ در یونجه زار به طور چشمگیری در كنترل آفت موثر خواهد بود. روش معمولی برای نمونه برداری از یونجه زار استفاده از تور حشره گیری است. در این شیوه آستانه اقتصادی برای مبارزه با سرخرطومی یونجه وجود 15 تا 20 لارو در هر بار نمونه گیری می‌باشد.

 

راهكارهای مدیریت آفت

كنترل زراعی

برداشت زود هنگام یونجه در چین اول هنگامی كه نزدیك گل دهی باشد. با این عمل شمار بسیاری لارو كه هنوز كامل نشده اند به علت كمبود مواد غذایی از یك سو و تابش آفتاب از سوی دیگر از بین خواهند رفت این روش همچنین در كنترل علف‌های هرز یونجه زار نیز نقش چشمگیری را ایفا كند.

- در مناطقی كه امكان سوزاندن نیست می‌توان از چرای پاییزه یا زمستانه یونجه زارها توسط گوسفند استفاده كرد. این روش برای رقم‌هایی كه حساسیت به چرا دارند یا درمناطقی كه پیشینه آلودگی به بیماری‌های یونجه وجود دارد توصیه نمی شود. انجام چرای مستمر توسط گاو و گوسفند در اواخر پاییز می‌تواند از تراكم لاروهای آفت در یونجه زار بكاهد. با توجه به اینكه در پاییز آفت برای تخم گذاری به یونجه زار بر می‌گردد چرای پاییزه می‌تواند در كاهش میزان تخم‌های آفت كه درون ساقه‌های یونجه گذاشته می‌شود تأثیر قابل توجهی داشته باشد؛ به شرطی كه یونجه كشت اول و دوم نباشد و زمین رطوبت كافی داشته باشد.

یخ آب زمستانه در مناطقی كه آب در دسترس كشاورزان باشد، می‌تواند به منظورتكمیل عملیات مبارزه زراعی زمستانه اجراء شود كه این عمل موجب از بین بردن آفات زمستان گذرانی در خاك می‌شود و همچنین منجر به ذخیره رطوبت كافی و جلوگیری ازتنش خشكی در اوایل فصل سال آینده خواهد شد به شرطی كه یونجه كشت اول و دوم نباشد.

برداشت نزدیك به سطح ساقه‌های یونجه (پایین تر از محل تخم گذاری آفت) در كاهش انبوهی تخم حشره مؤثر است.

- انجام دیسك سطحی در اواخر پاییز

- برداشت زود هنگام با دروگر بشقابی : بدین منظور یونجه زار در اوایل بهار، با دروگر بشقابی، كف بر می‌شود. اجرای این روش در كنترل آفت بسیار مؤثر است. به طوری كه تخم یا لاروهای سن یك و دو موجود در بوته در اثر نبود میزبان و گرسنگی، از بین می‌روند. كف بركردن و از بین بردن بقایای گیاهی سبب كاهش بسیار قابل توجهی درتراكم جمعیت آفت می‌شود. اجرای این روش هیچ گونه تاثیر جانبی زیست محیطی را درپی ندارد و از سویی سبب حفظ محصول می‌شود. یكی از بازدارنده‌های اجرای این روش وجود مرزهای درون یونجه زار است چون با كف بر كردن، مرزها از بین می‌روند. اما ازآن جایی كه اغلب مزارع با روش بارانی آبیاری می‌شوند، از بین رفتن مرز مشكلی را درنظام زراعی ایجاد نمی كند.

- استفاده از شعله افكن : استفاده از این روش در اواخر فصل پاییز می‌تواند تا حدود زیادی در كنترل آفت موثر باشد. بایستی توجه داشت كه استفاده از شعله تنها در یونجه زارهایی امكان پذیر است كه دست كم دو سال یا بیشتر از كشت آن‌ها گذشته باشد، زیرا وجود ریشه‌های قوی برای ادامه رشد بوته‌های سوزانده شده بسیار حیاتی است. از سوی دیگر چون این روش علف‌های هرز را نیز كنترل می‌كند، بر رشد بیشتر یونجه در فصل بهار موثر خواهد بود.

 

كنترل شیمیائی

تشخیص نوع زمستان گذرانی در تعیین زمان و روش مبارزه با سرخرطومی برگ یونجه اهمیت بالایی دارد. در صورتی كه زمستان گذرانی به صورت تخم باشد، تفریخ تخم‌ها در بهار زودتر انجام خواهد شد و در نتیجه زمان مبارزه شیمیائی نیز بایستی زودتر انجام گیرد. در چنین مناطقی چون امكان برداشت زود هنگام وجود ندارد، سمپاشی یونجه زار گریز ناپذیر خواهد بود. بهترین زمان مبارزه شیمیائی با این آفت در زمان تفریخ 50% از تخم‌ها است. به طور عموم در این هنگام، آفت در بیشینه شرایط حساسیت خود بوده و ازسوی دیگر شكارگرهای آن نیز در كمینه شمار خود هستند. در مناطق گرمسیر این شرایط همزمان با فصل پاییز خواهد بود. برای كنترل شیمیائی سرخرطومی برگ یونجه سموم فوزالن EC35% (مایع نامیزه یا امولسیون شونده)، (به میزان 2.5 لیتر در هكتار)، مالاتیون EC57% (مایع نامیزه شونده)، (به میزان 3 لیتر در هكتار)،  فنوالریتEC20% (مایع امولسیون شونده)، (به میزان 1 لیتر در هكتار) و دیازینون WP40% (پودر با قابلیت تر شوندگی)، (به میزان 1.5 كیلوگرم در هكتار) قابل توصیه می‌باشد. در صورتی كه علوفه تولیدی به صورت تازه به مصرف دام‌ها برسد، بایستی از مالاتیون استفاده شود. در كل رعایت دوره دوام و اثركشندگی (كارنس) 15 روزه برای سموم ذكر شده ضروری است.

 

كنترل زیستی (بیولوژیك)

سرخرطومی برگ‌خوار یونجه شمار زیادی دشمن طبیعی دارد كه به صورت شكارگری و انگل واره‌ای (پارازیتوئیدی) در كاهش جمعیت آفت نقش بسیار مهم به ویژه اواخر فصل بهار و در طول فصل تابستان دارند. از مهم‌ترین شكارگرهای لارو سرخرطومی برگ یونجه، كفشدوزك هفت نقطه‌ای Coccinella septempunctata است.انگل واره ایران همه متعلق به زنبورهای خانواده Ichneumonidae هستند. در این میان زنبورهای جنس Bathyplectes، لاروهای سرخرطومی را پارازیته می‌كند. در كشور ما دو گونه از این زنبورها به نام‌های B.curculionis  و B.annurus در بیشتر مناطق كشت یونجه فعالیت می‌كنند. البته این زنبورها یك نسلی بوده و مدت فعالیت محدودی دارند. زنبورهای جنس Pattasson از خانواده Mimaridae نیز از دیگر حشرات مفید بوده كه تخم‌های سرخرطومی را پارازیته می‌كند. همچنین زنبورهای جنس Dibracoides از خانواده Pteromolidae شفیره‌ها را مورد حمله قرار می‌دهد. زنبور Necremnus leucarthros از خانواده Eulophidae نیز یكی دیگر از انگل شفیره سرخرطومی یونجه است.

 الف

 

ب

 

سرخرطومی ریشه یونجه  (Alfalfa Root Weevils)

سرخرطومی ریشه یونجه شامل گونه‌های مختلف از جنس Sitona است. این گونه‌ها هر چند تفاوت‌های ظاهری با هم دارند، اما از نظر كلی با هم مانند هستند. گونه‌های غالب این آفت در ایران شامل S.puncticticollisو S.callosausهستند. حشره بالغ این آفت بسته به گونه، 3 تا 7 میلی متر درازا داشته و دارای بدنی بیضی شكل و كشیده به رنگ قهوه‌ای  تا خاكستری تیره است. بالپوش‌ها كشیده و موازی بوده و سطح آن‌ها ر ا فلس‌های براق نقره‌ای تا قهوه‌ای رنگ پوشانده اند. چشم‌ها بر حسب گونه ممكن است برجسته و یا مسطح باشند. تخم‌ها بیضی شكل بوده و در آغاز رنگ زرد لیمویی دارند كه رفته رفته تغییر رنگ داده و تیره تر می‌شوند. لارو همه گونه‌های این آفت همانندی كاملی با هم دارند و همانند دیگر گونه‌های سرخرطومی‌ها بدون پا بوده و دارای 4 سن لاروی و به رنگ سفید بوده و در بیشینه رشد خود 11 میلی متر درازا خواهند داشت. بدن لارو به صورت چین خورده بوده كه این حالت باعث ایجاد خمیدگی بدن لارو به سمت شكمی شود. لارو درون پیله در لایه بالایی سطح خاك به شفیره تبدیل می‌شود. شفیره 7 تا 8 میلی متر درازا داشته و در آغاز زرد رنگ است، رفته رفته تغییر رنگ داده و در نهایت قهوه‌ای رنگ می‌شود. سرخرطومی ریشه یونجه زمستان را به صورت حشره كامل درشكاف‌های زمین یا به صورت لاروهای سنین مختلف در درون خاك سپری می‌كنند. اوایل بهار حشرات كامل فعال شده و پس از اندكی تغذیه، جفت گیری كرده، اطراف طوقه و یا درون خاك آغاز به تخم ریزی می‌كنند. در شرایط مساعد دوره رشد تخم 7 تا 10 روز بوده و لاروها پس از بیرون آمدن از تخم به طرف ریشه‌ها حركت و آغاز به تغذیه از گره‌های تثبیت كننده نیتروژن می‌كنند. سرخرطومی ریشه یونجه به معمول یونجه زارهای پیرتر را مورد حمله قرار داده و تازه استقرار یافته اغلب از هجوم این آفت در امان هستند. در سنین بعدی لاروها، در آغاز از سطوح ریشه‌ها تغذیه كرده و پس از آن لاروهای درشت با ایجاد دالان در ریشه‌ها در جذب آب و مواد درون خاك به طور جدی اختلال ایجاد می‌كنند. با این وجود تنها حشره كامل این آفت می‌تواند به صورت اقتصادی ایجاد آسیب و زیان كند و حالت لاروی آن نیازی به كنترل ندارد. در شرایط مساعد دوره لاروی یك تا دو ماه طول كشیده و لاروهای كامل در عمق 2 تا 3 سانتی متری خاك درون پیله خاكی به شفیره تبدیل می‌شود. دوره شفیرگی دو تا سه هفته طول كشیده و پس از آن حشرات كامل نسل جدید ظاهر می‌شوند. این آفت می‌تواند سالیانه تا سه نسل ایجاد كند.

 

آسیب و زیان رسانی آفت

هر دو مرحله حشره بالغ و لارو سرخرطومی‌های ریشه از یونجه تغذیه می‌كنند. حشرات بالغ تنها از قسمت‌های هوایی به ویژه برگ‌های جوان تغذیه كرده و لاروها روی قسمت‌های مختلف ریشه زندگی می‌كنند. گرچه میزان آسیب و زیان رسانی حشرات بالغ درنتیجه تغذیه از برگ با آسیب و زیانی كه لاروها در دوره رشد به نسبت دراز مدت خود بر روی ریشه وارد می‌آورند، قابل مقایسه نیست. ولی چنانچه این آسیب و زیان را با آسیب و زیان سرخرطومی برگ یونجه (Hypera postica)  مقایسه كنیم، خواهیم دید كه این حشرات نیز در دوره بلوغ با جمعیت زیادی كه دارند به میزان قابل ملاحظه‌ای به برگ‌های یونجه آسیب و زیان وارد می‌كنند. از این جهت نشانه‌های تغذیه حشرات كامل Sitona و سرخرطومی برگ یونجه از دور به هم همانندی دارند. لاروها از اواخر سن اول به بعد به طور مستقیم از ریشه تغذیه می‌كنند، بدین ترتیب كه در آغاز از قسمت‌های سطحی ریشه و هنگامی كه  به سن سوم و چهارم رسیدند از همه قسمت‌های آن تغذیه كرده و تولید حفره یا دالان‌هایی در ریشه می‌كنند و در صورت زیاد بودن تعداد لاروها در روی یك ریشه، قسمت‌های درونی ریشه حالت پوسیده به خودگرفته و از بین می‌رود.

 

راه‌كارهای مدیریت آفت

كنترل زراعی: این روش شامل برداشت یونجه زار و چرانیدن آن است. هر دوی این روش‌ها با حذف بقایای گیاهی آلوده، باعث كاهش آسیب و زیان سرخرطومی ریشه خواهد شد. روش دیگر استفاده از شعله افكن است. سوزاندن بخش هوایی بوته‌ها و بقایای بر جا مانده پس از برداشت‌های پیشین تأثیر به سزایی در كنترل این آفت خواهد داشت. رعایت تناوب در كاشت یونجه زار و خود داری از كاشت پشت سر هم یونجه یا شبدر نیز تا حدود زیادی از آسیب‌زائی این آفت خواهد كاست.

كنترل شیمیائی: كنترل شیمیائی تنها  در مرحله زیان اقتصادی قابل توصیه است. از آنجائی كه سرخرطومی ریشه یونجه در شرایط مساعد تا سه نسل در سال تولید كرده وآسیب و زیان رسانی آن توسط حشره كامل می‌باشد، لذا مبارزه باید بی درنگ پس از ظهور حشره كامل هر نسل انجام شده و برای این امر، آفت‌كش دیازینون G10% (دانه‌ای یا EC60% مایع نامیزه شونده)، (به میزان 1 لیتر در هكتار) قابل توصیه است.

 

سرخرطومی بذر یونجه  (Apion aestivum)

جنس Apion دارای گونه‌های پر شماری است كه اغلب آن‌ها آفت تخمدان و بذرهای نرم گیاهان علوفه‌ای از جمله شبدر و یونجه هستند. آسیب و زیان رسانی این آفت مربوط به مرحله لاروی است كه به تخمدان‌ها و یا بذرهای جوان حمله می‌كند و امروزه زیان آن اقتصادی نمی باشد.

 

 

میزبان‌های اصلی این حشره، شبدر و یونجه هستند ولی ممكن است روی لوبیا هم دیده شود. تراكم آفت بیشتر در یونجه زارهایی است كه در مجاورت آنها شبدر كاشته شده است حشره 2 میلی متراست، سطح بال‌پوش‌ها دارای خطوط طولی و روی سینه اول نقطه دار است. تشخیص گونه‌های جنس Apion اغلب بر پایه ریخت اندام تناسلی بیرونی است. این حشره از روی شبدر،یونجه، اسپرس و دیگر گیاهان لگوم علوفه‌ای گردآوری شده است. این آفت زمستان را به صورت حشره كامل در درون بقایای گیاهی سپری می‌كند. در بهار پس از مساعد شدن هوا از پناهگاه زمستانی بیرون آمده و پس از استقرار در یونجه زار، از برگ‌های تازه سبز شده تغذیه می‌كند و پس از جفت گیری، در درون گل آذین یونجه تخم گذاری می‌كند. لارو سن یك پس از بیرون آمدن از پوسته تخم به تخمدان‌های موجود در گل آذین حمله می‌كند. به طوری كه یك لارو می‌تواند 8 تا 10 عدد درون داخل تخمدان را از بین ببرد. لاروها پس از 3 بار پوست اندازی تبدیل به شفیره می‌شوند. دوره لاروی در دمای 18 تا 20 درجه سلسیوس 25 روز به درازا می‌كشد ولی هر چه دمای محیط بالاتر باشد، این دوره كاهش پیدا می‌كند. به طوری كه در دمای 23 درجه سلسیوس، این مدت به 22 روز كاهش می‌یابد. دوره شفیرگی آفت در دمای 18 درجه سلسیوس 8 روز طول می‌كشد. دوره رشد یك نسل كامل از تخم تا حشره كامل 39 روز به طول می‌انجامد. این آفت 2 نسل در سال ایجاد می‌كند.

 

راهكارهای مدیریت آفت

كنترل زراعی

برداشت پیش از گل‌دهی كامل یونجه، از رشد آفت جلوگیری می‌كند. خود داری از كاشت شبدر در كنار یونجه زارهایی كه برای تولید بذر یونجه اختصاص پیدا كرده اند. از آنجائی كه شبدر میزبان مشترك این آفت می‌باشد. لذا در صورت كشت آن در كنار این گونه كشت‌زارها و با توجه به تدریجی بودن تخم گذاری، حشرات ماده فرصت كافی برای تخم‌گذاری و در نتیجه افزایش جمعیت را به دست می‌آورند. پس از برداشت شبدر كه اغلب هم زمان با گل دهی چین دوم یونجه است به آسانی روی یونجه‌های در حال گل پرواز و آسیب و زیان‌هایی را ایجاد می‌كنند لذا باید از كشت شبدر در كنار یونجه زارهای بذری خود داری شود.

 

كنترل شیمیایی

با توجه به پایین بودن تراكم جمعیت آفت و آسیب و زیان وارده از آن، نیازی به كنترل شیمیایی اختصاصی بر علیه آن نیست. افزون بر این، به علت تدریجی و دراز مدت بودن دوره تخم‌ریزی، پیش بینی زمان دقیق مبارزه دشوار می‌باشد.

این حشره در مرحله لاروی، به ریشه یونجه حمله می‌كند. این حشره بدنی باریك، كشیده و به درازای حدود 18 میلی متر است. بندهای قفس سینه، شكم و پاها از موهای خوابیده زرد رنگ پوشیده شده و بدون موهای بلند و ایستاده می‌باشد. تراكم موها در سطح شكمی و قاعده بندها بیشتر است. چشم‌های مركب هلالی، سیاه رنگ و با فاصله قابل توجهی از پیش گرده قرار دارند. پیش گرده دارای دو نوار زرد رنگ مودار عرضی در نیمه جلویی و نزدیك به قاعده است. حشره ماده به طور معمول بزرگتر از حشره نر می‌باشد.

 

سوسک شاخک بلند یونجه

تخم حشره به شكل بیضی كشیده، به رنگ سفید شیری است. لارو بدون پا و به رنگ سفید شیری است. سر لارو بزرگ، قطعه‌های دهانی به رنگ قهوه‌ای تیره و آرواره‌ها قوی می‌باشند. در روی كپسول سر چهار لكه به نسبت بزرگی به رنگ آجری متمایل به زرد وجود دارد. شكم لارو از 10 بند تشكیل یافته و روی بندهای اول تا هشتم آن و همچنین سینه دوم یك جفت سوراخ تنفسی به رنگ قهوه‌ای روشن قرار دارد. بندهای انتهایی شكم كوچك هستند. همه بندهای بدن لارو به طور كامل مشخص و با موهای ریز و پراكنده‌ای پوشیده شده اند.

رنگ شفیره شیری متمایل به زرد تا مایل به قهوه‌ای روشن بوده، شكم شفیره از 10 بند تشكیل شده كه بند انتهایی آن كوچك بوده و اندكی به پایین خم شده است. همچنین در همه بندهای بدن شفیره موهای ریز و پراكنده‌ای وجود دارد.

 

شفیره سوسک شاخک بلند یونجه

این حشره به طور عمده زمستان را به صورت لارو كامل درون ریشه بوته‌های آلوده یونجه سپری می‌كند. لاروهای زمستان گذران سوسك ریشه خوار یونجه بدون توقف رشد دیاپوز اجباری بوده و در طول فصل سرد نیز به تغذیه و رشد خود به طور كند ادامه می‌دهند. سر لاروها در اواخر دوره رشد و پیش شفیره شدن به سمت بالا و به طرف طوقه گیاه قرار می‌گیرد. در اواسط فصل بهار پس از رشد كامل لاروها، تغذیه آن‌ها متوقف شده، سپس تبدیل به شفیره می‌شوند. حشرات بالغ چند روزی درون ریشه باقی می‌مانند و سپس با سوراخ كردن آن در ناحیه طوقه بوته به محیط بیرون از خاك راه می‌یابند. در شرایط طبیعی، دوره شفیرگی به طور میانگین 29 روز است. حشرات بالغ پس از بیرون آمدن از درون ریشه اغلب به طور انفرادی و تا حدودی غیرفعال و بی حركت در محل طوقه بوته‌های یونجه دیده می‌شوند.  حشرات نر و ماده 2 تا 3 روز پس از بیرون آمدن از محل شفیرگی، آغاز به جفت گیری كرده و پس تخم گذاری می‌كنند كه به طور معمول تخم‌ها را به طور انفرادی و به ندرت دردسته‌های 2 تا 3 تایی در سطح طوقه بوته‌های یونجه قرار می‌دهند. بیشینه شمار تخم تولیدی یك حشره ماده 25 عدد و كمینه آن 2 عدد می‌باشد. میزان رطوبت نیز در تكامل رشد تخم‌ها تأثیر دارد. كاهش بیش از حد رطوبت سبب از بین رفتن لاروها می‌شود. لاروها پس از رسیدن به ناحیه ریشه از بافت‌های مركزی آن به شدت تغذیه كرده و مواد زائد حاصل را به صورت فتیله خاك اره متراكمی درون ریشه‌های آلوده باقی می‌گذرانند. تغذیه و حركت در درون ریشه به طور دورانی صورت می‌گیرد. لاروهای یاد شده درون ریشه‌های مورد حمله زمستان را سپری می‌كنند و چون بدون توقف رشد اجباری هستند. در طول زمستان نیز اندكی تغذیه و رشد می‌كنند. دوره یك نسل كامل حشره به طور میانگین 362 روز می‌باشد و به این ترتیب تنها یك نسل در سال دارد.

 

آسیب و زیان رسانی آفت

آسیب و زیان رسانی آفت مربوط به دوره لاروی است. آثار آن به صورت زرد شدن برگ‌ها و ضعیف و كوچك تر شدن بوته‌های آلوده دیده می‌شود. این آفت در آلودگی شدید سبب خشكیدگی بوته‌های یونجه می‌شود.

 

آسیب و زیانرسانی سوسک شاخک بلند یونجه

راه کارهای کنترل آفت

تنها دشمن طبیعی این آفت از خانواده Laelapidae گونه آن Hypoaspis ueckermann و Khanjani می‌باشد. این گونه علاوه بر پارازیت کردن آفت یاد شده، در روی لارو کرم سفید ریشه هم یافت می‌شود و به صورت پارازیت بیرونی روی گونه‌های یاد شده دارای فعالیت انگلی است. به نظر می‌رسد این انگل واره نمی تواند باعث مرگ لارو آفت بشود.

 

 

سن گل خوار یونجه  (Lygus rugulipennis)

این آفت بسیار چند خواره بوده و در روی بیشتر گیاهان زراعی و مرتعی دیده می‌شود. به طوری كه در یك صد خانواده گیاهی بیش از 437 گونه میزبان شناخته شده دارد. در ایران تاكنون از روی یونجه، اسپرس، آفتابگردان، سیب زمینی، لوبیا، سویا و چغندرقند گرد آوری و گزارش شده است. سن L. Rugulipennis در ایران تاكنون از استان‌های آذربایجان غربی،آذربایجان شرقی، اردبیل (مغان)، كرمانشاه، ایلام، زنجان، مركزی، گرگان، گلستان،فارس، تهران (ورامین و اشتهارد)، كرج و مناطق مختلف استان همدان گردآوری شده است.

درازای بدن حشره نر 6.1 - 4.5 میلی متر، پهنای آن 2.5 میلی متر، به رنگ سبز مایل به زرد، با پنج ردیف خطوط شانه‌ای موازی و به رنگ قهوه‌ای بوده و پیشانی نیز سبز متمایل به زرد و صاف است. رنگ عمومی قهوه‌ای و در قسمت قاعده دارای لكه‌ها قهوه‌ای تیره می‌باشد. درازای بدن حشره ماده 6 میلی متر ،پهنای آن 2.2 میلی متر است. رنگ بدن سبز روشن با پیشانی صاف و به رنگ سبز متمایل به زرد، ماده‌ها دارای تخم ریز بسیار مشخص و قابل دیدن هستند. تخم سن گونه L.rugulipennis به رنگ سبز مایل  به زرد، نیمه شفاف، استوانه ای، باریك و خمیده است. از سن دو به بعد، در قسمت پشت قفس سینه لكه‌های رنگی ظاهر می‌شود. این لكه‌های رنگی در سنین سوم،چهارم و پنجم پورگی به روشنی دیده می‌شوند و این لكه‌ها یكی از نشانه‌های تشخیص سنین پورگی این گروه از سن‌ها می‌باشند.

 

سن گل‌خوار یونجه  (Lygus rugulipennis)

حشرات كامل زمستان - گذران در اوایل بهار، هنگامی كه میانگین دمای محیط به بالای 9.4 درجه سلسیوس می‌رسد. پناهگاه‌ها را ترك كرده و به سمت یونجه زار پرواز می‌كنند. سن‌های زمستان گذران در اواخر فروردین، پس از استقرار در یونجه زار، تغذیه كرده و سپس جفت گیری و تخم گذاری می‌كنند. حشرات ماده تخم‌های خود را در درون بافت گیاهان میزبان قرار می‌دهند. دوره رشد جنینی تخم‌ها در شرایط آزمایشگاهی برای نسل اول 24 - 18 روز و برای نسل دوم 41 - 21 روز به طول می‌انجامد. مدت رشد این آفت از تخم تا حشره كامل در نسل اول 45 - 30 روز و در نسل دوم كه شرایط فصلی گرم تر است به 35 - 24 روز كاهش می‌یابد.

 

تخم سن گل‌خوار یونجه

پوره‌های سن یك (نسل بهاره) در شرایط آب و هوایی همدان در اواسط اردیبهشت به تدریج ظاهر و تراكم آن‌ها در هنگام گل كردن چین اول به اوج خود می‌رسد. حشرات كامل نسل اول در اواسط خرداد ظاهر می‌شوند و پس از ظهور آغاز به تغذیه از یونجه‌های درحال گل دهی می‌كنند. با برداشت چین اول به سمت قسمت‌های برداشت نشده یا یونجه زارهای مجاور پرواز می‌كنند. در شرایط آب و هوایی همدان تخم گذاری نسل اول از اواخر فروردین ماه آغاز می‌شود. این حشره به آسانی و به خوبی، درون ساقه‌های یونجه، لوبیا و دیگر گیاهان خانواده لگومینوز و حتی گرامینه‌ها تخم ریزی می‌كند. تخم‌ها ممكن است به صورت انفرادی یا چندتایی در مجاورت هم قرار گرفته باشند ولی در بیشتر مواقع به صورت انفرادی هستند.

این حشره برای زمستان گذرانی، به طورمعمول در اواخر فصل رویش، در نزدیكی میزبان‌های خود پناهگاهی را پیدا می‌كنند اما اگر موفق به این كار نشود، به طرف پناهگاه‌های مناسب دورتر از میزبان خود مهاجرت می‌كند. در شرایط آب و هوایی همدان، حشرات كامل این آفت زیر پوستك درختان تبریزی و بید، حاشیه یونجه زارها، برگ‌های ریخته شده زیر درختان، لا به لای علف‌های هرز و بقایای گیاهی داخل یونجه زار هستند.

 

آسیب و زیان رسانی آفت

تغذیه سن‌های جنس لیگوس از اندام‌های زایشی گیاه سبب کاهش قوه نامه، لاغری، کاهش وزن هزار دانه و ریزش شمار قابل توجهی از غنچه و گل یونجه می‌شود. آسیب و زیان سن در مرجله گل به حدی زیاد است که از مجموعه گل آذین تنها محور گل باقی می‌ماند. پوره‌ها و حشرات بالغ از مرحله پیش از گلدهی نیز تغذیه می‌کنند ولی آسیب و زیان رسانی آنها در این مرحله اقتصادی نمی باشد. این آفت در انبوهی بالا در مواردی سبب ترک خوردن ساقه و دمبرگ می‌شوند که این نشانه‌ها در شرایط یونجه زار کمتر رخ می‌دهد.

 

 

راهكارهای كنترل آفت

این آفت دشمنان طبیعی بسیاری دارد كه جمعیت آن را كنترل كنند. شاید بتوان با كوتاه كردن فاصله آبیاری و افزودن بر شادابی بوته‌ها از شدت آسیب و زیان رسانی سن‌های  L. rugulipennisو L. pratensisكم كرد.  باید توجه داشت كه به علت نیاز مبرم یونجه به حشرات گرده افشان برای تلقیح گل‌ها، سمپاشی در مرحله گلدهی بسیار خطرناك و پیامدهای ناشی از بین بردن حشرات گرده افشان، ممكن است زیان آورتر از حذف سن‌های گل خوار باشد. بنابراین عملیات كنترل انبوهی سن گل خوار باید تا جای ممكن بدون كاربرد سموم صورت گیرد. در صورت لزوم باید سم پاشی در مرحله غنچه‌های سبز انجام شود و سموم مورد استفاده نیز باید كم دوام وضربه‌ای باشند. بررسی‌های انجام یافته نشان می‌دهد كه كاربرد سموم در مرحله غنچه‌های سبز نسبت به مرحله گل، هم در كنترل آفت و هم در تولید میزان بذر بیشتر مؤثر بوده است. از همه مهم تر، سمپاشی در مرحله پیش از گل روی حشرات مفید نیز تاثیر سوءكمتری دارد. لذا سمپاشی در مرحله پیش از گل برای مبارزه با این آفت توصیه می‌شود. بدین منظور می‌توان از سمومی مانند سومیسیدین 25 درصد به نسبت 0.7 تا یك لیتر و زولین 35% به نسبت 2.5 _ 3 لیتر در هكتار استفاده كرد. در برنامه مدیریت انبوهی آفات یونجه‌های بذری چندساله، در صورتی كه با علف‌های هرز آن‌ها به خوبی مبارزه شده باشد، می‌توان از چین اول بدون انجام سم پاشی، بذر به نسبت خوبی به دست آورد.

 

سن سبز یونجه  (Adelphocoris lineolatus)

این آفت انتشار جهانی دارد. بر روی بسیاری از گیاهان خانواده لگومینوز مانند یونجه، اسپرس، شبدر، لوبیا، آفتابگردان، پنبه، كنف، پنیرك، كلزا و گیاهان خانواده چغندر(كنوپودیاسه) و چتریان یافت می‌شود و با تغذیه از آنها سبب آسیب و زیان می‌شود. درازای بدن در افراد نر 8 _ 6.5 میلی متر، در افراد 9.5 _ 6.5 میلی متر و پهنای آن 3 _ 2.5 میلی متر است. بدن دراز و كشیده و به رنگ عمومی  سبز متمایل به زرد می‌باشد كه افراد نر به نسبت تیره تر از افراد ماده هستند. سطح پشتی بدن پوشیده از موهای نقره‌ای كوتاه است. پیشگرده دارای دو لكه تیره می‌باشد. از صفات افتراقی برای تشخیص این گونه وجود سپرچه مثلثی شكل است كه بین دو بال رویی قرار گرفته و توسط دو نوار تیره كُریوم (Corium) (بخش میانی بال قدامی ناجور بالان) احاطه شده است كه این نوارها به صورت خط باریك دیده می‌شوند. تخم‌ها درآغاز به رنگ سفید متمایل به زرد شفاف بوده، ولی در طی مدت رشد، به رنگ قرمز در می‌آیند. تخم‌ها در وسط خمیده وقسمت بالای تخم سرپوشی به رنگ قهوه‌ای تیره است. پوره سن‌های اول و دوم زرد متمایل به سبز است. پوره سن سوم به رنگ سبز با لكه‌های تیره می‌باشد كه از این لكه‌ها موهایی بیرون آمد هاست. شكم در انتها قرمز رنگ، انتهای ساق و پنجه پاها، خرطوم و همه مفصل چهارم و انتهای دیگر مفصل‌های شاخك به رنگ حنایی است. در پوره سن چهارم جوانه‌های بال رشد كامل كرده و مشخص، به رنگ سفید و پوسته مانند است. درازای بدن 4 میلی متر می‌باشد. در پوره سن پنجم نوك جوانه‌های بال تا مفصل چهارم شكم می‌رسد.

رنگ بدن حنایی متمایل به قهوه‌ای است. قسمت انتهایی مفصل‌های شاخك حنایی رنگ است ولی انتهای خرطوم و پنجه پاها سیاه رنگ می‌باشد. پوره‌ها و حشرات كامل سن سبز یونجه از غنچه، گل و غلاف‌های سبز یونجه و دیگر حبوبات تغذیه می‌كنند. تغذیه آن ازگل سبب زرد شدن براكته‌های باز شده و ریزش بیشتر غنچه‌ها و گل‌ها می‌شود و ازمجموعه گل آذین فقط محور گل باقی می‌ماند. در یونجه زارهایی كه با تنش آبی روبه رو هستند، آسیب و زیان رسانی شدیدتر می‌شود. سن سبز یونجه زمستان را به صورت تخم در درون ساقه گیاهان و علف‌های هرز سپری كند. تخم‌ها ممكن است در هنگام برداشت به همراه علوفه به انبار انتقال پیدا كنند. هنگامی كه دمای محیط به 20 درجه سلسیوس می‌رسد، تخم‌های زمستان گذران باز می‌شوند. در مناطق دشت بیرون آمدن پوره سن یك از پوسته تخم در اواسط بهار و مناطق كوهستانی و سرد در اواخر بهار صورت می‌گیرد. حشرات كامل این آفت بسیار پر تحرك بوده و در ساعات گرم روز خیلی فعال هستند ولی در روزهای غیر آفتابی و بارانی، به قسمت‌های متراكم یونجه زار پناه می‌برند. پوره‌های این آفت در شرایط آب و هوایی همدان در اواخر اردیبهشت ماه و حشرات كامل نسل اول حدود اواخر خرداد ماه ظاهر می‌شوند. حشرات كامل پس از ظهور آغاز به تغذیه كرده و آن گاه جفت گیری و تخم گذاری می‌كنند. حشرات كامل نسل دوم درست همزمان با گل كردن چین دوم ظاهر می‌شوند و بیشینه تراكم مراحل زیستی آفت در هنگام گل كردن چین دوم (نیمه دوم مرداد ماه) دیده می‌شود. میانگین دوره یك نسل 21.5 روز بوده است.

 

 

راهكارهای كنترل آفت

كنترل زراعی

برداشت زود هنگام یونجه زار : برای این منظور از دروگر بشقابی استفاده كرده و سعی می‌شود كه برداشت محصول تا جای ممكن به صورت كف بر از سطح خاك انجام گیرد تا حالت زمستانه آفت (كه تخم است)، به همراه محصول برداشت شده و به انبار انتقال پیدا كند و بدین صورت كاهش چشمگیری  در جمعیت سال آتی ایجاد شود.

برداشت در آغاز گلدهی : در هر یك از چین‌های محصول شمار قابل توجهی ازتخم‌ها به همراه محصول از یونجه زار دور می‌شوند و آن دسته از تخم‌های تفریخ شده كه پوره‌های حاصل از آنها در سنین پایین هستند، در اثر نبود میزبان، بدون غذا مانده و از بین می‌روند.

گردآوری و از بین بردن علفهای هرز : به منظور ازبین بردن حالت زمستانه آفت درهنگام برداشت چین آخر، محصول كفبر شود.

 

كنترل فیزیكی

در مناطقی كه یونجه زار در اواخر اسفند ماه برای كنترل سرخرطومی برگ یونجه سوزانده می‌شود این آفت نیز مورد كنترل قرار می‌گیرد.

 

كنترل بیولوژیك

گونه‌هایی از زنبورهای براكونید مانند Euphorinspp. Peristenusconradi انگل واره سن‌های پایین پورگی و P.palipes (Curtis)   انگل واره پوره‌های سن‌های سوم و چهارم هستند. قارچ بیماریزای Entomophthoraerupta (Dastan) نیز روی پوره‌های این آفت دیده شده است. گونه‌های مختلف این قارچ به ناحیه سر، قفس سینه و شكم میزبان حمله كرده و نشانه‌های آلودگی بسیار مشخص می‌باشد. همچنین سن‌های شكارگر Nabisferus، سن Draeocorispallens L.  و لارو بالتوری .ChrysoperlacarneaSteph  از جمله عامل‌های كنترل كننده جمعیت این گونه هستند. از عامل‌های كنترل كننده بالا، سن D.Pallens دارای تراكم جمعیت قابل توجهی در یونجه زارها بوده، پوره و حشره بالغ این شكارگر از سن‌های مختلف پورگی سن‌های گیاه خوار خانواده Miridae تغذیه می‌كند.

 

كنترل شیمیایی

استفاده از سم زولن 35 درصد به نسبت سه لیتر در هكتار و یا سومیسیدین 25 درصد به نسبت یك لیتر در هكتار، در مرحله غنچه‌های سبز یونجه و دیگر گیاهان میزبان توصیه می‌شود. كاربرد سموم یاد شده، در مرحله رشدی غنچه‌های سبز در كاهش جمعیت آفت بسیار مؤثر می‌باشد.

 

شته ها

شته‌ها از آفات مهم یونجه زارها  به شمار می‌آیند. گونه‌های مختلفی از شته‌ها باعث ایجاد آسیب و زیان در یونجه می‌شوند. از مهم‌ترین شته‌ها در یونجه زارها می‌توان به گونه‌های زیر اشاره كرد:

 

این شته‌ها از نظر اندازه بزرگ (به طول 4 تا 6 میلی متر)، سبز رنگ، با پاهایی بلند و دارای شاخك هستند. این دو گونه شته از نظر شكل ظاهری، بسیار همسان مشابه بوده وتفاوت آن‌ها در شاخك هاست. رنگ شاخك‌های شته آبی یونجه (Blue Alfalfa Aphid) به صورت یك نواخت خاكستری تیره هستند، ولی در مفصل‌های بین بندهای شاخك‌های شته نخود (Pea Aphid) نوارهای تیره وجود دارد. از آنجا كه شته آبی یونجه برای فعالیت، دماهای خنك را ترجیح می‌دهد، به طور معمول در فصل بهار به آستانه آسیب و زیان رسیده و با افزایش دما به حدود 20 درجه سانتی گراد چرخه تولید مثلی آن‌ها متوقف می‌شود. عمده‌ترین آسیب و زیان رسانی ناشی از تغذیه حشرات كامل بوده و تا حدودی تشخیص این گونه نوع شته ازهم دیگر برای تصمیم گیری در مورد زمان و روش در اعمال مدیریت‌های كنترلی بسیار مهم است. چون آسیب و زیان رسانی ناشی از حمله شته آبی یونجه شدید تر از شته نخود بوده و به این دلیل آستانه اقتصادی متفاوتی دارند. از سوی دیگر شته آبی سازگاری بیشتری در دماهای پایین داشته و از این رو در بهار زودتر از شته نخود ظاهر می‌شود. از طرفی شته آبی یونجه بیشتر از قسمت‌های بالایی گیاه تغذیه كرده، در حالی كه شته نخود به طور معمول از همه بوته تغذیه می‌كند. هنگام حضور این دو گونه شته در یونجه زارها تا حدودی با سرخرطومی برگ یونجه همزمان است.

شته‌ها هنگام تغذیه همراه بزاق مواد سمی به درون بافت گیاه تزریق می‌كنند كه موجب توقف رشد، كاهش عملكرد و حتی مرگ گیاه می‌شوند. افزون بر این باعث كاهش ارزش غذایی یونجه نیز می‌شوند. از طرفی توسط این شته‌ها عسلك ترشح شده كه خود باعث شیوع انواع آلودگی‌های انگلی از جمله بیماری‌های قارچی شده و موجب كپك زدن علوفه تولیدی می‌شود. افزون بر این، شته‌ها ناقل شماری از ویروس‌های بیماریزا، از جمله ویروس موزائیك یونجه، موزائیك خیار و كوتولگی یونجه هستند كه از این طریق نیز می‌توانند آسیب چشمگیری به یونجه زارها وارد كنند. آسیب وزیان آفت در بوته‌های كوچك همچنین یونجه زارهای تازه استقرار یافته بسیار بیشتر از بوته‌های بلند و یونجه زارهای دو یا چند ساله است.

2. شته خال دار یونجه  (Therioaphis maculate) (Spotted Alfalfa Aphid)

شته‌ای كوچك به رنگ زرد كمرنگ یا متمایل به خاكستری بوده و در قسمت پشتی بدن خود چندین ردیف خال سیاه رنگ دارد. شته‌های بالغ ماده ممكن است دارای بال یا بدون بال باشند . این شته‌ها گرما دوست بوده و به طور عموم اواسط تابستان در یونجه زارها دیده می‌شوند. با توجه به این كه شته خالدار بیشترین آسیب و زیان را به یونجه زارهای در حال استقرار وارد می‌آورد، و مسئله گرما دوست بودن آن سبب می‌شود تا در مناطقی كه خطر هجوم شته خالدار یونجه وجود دارد، از كشت تابستانه یونجه خود داری كرد. در صورتی كه شرایط برای زاد و ولد این نوع شته فراهم باشد، با افزایش جمعیت خود مدت حضور آفت در مزرعه نیز افزایش یافته و در این شرایط تا اواسط پاییز نیز احتمال حضور این نوع شته در یونجه زار وجود خواهد داشت.

شته خال‌دار یونجه هم هنگام تغذیه نوعی ماده سمی به گیاه یونجه تزریق می‌كند. هجوم گسترده شته باعث متوقف شدن رشد گیاه، سبزردی (نكروزه) و بی رنگ شدن برگ‌ها، كاهش عملكرد و در نهایت باعث از بین رفتن بوته‌ها می‌شود. افزون بر این، شته خالدار میزان زیادی عسلك از خود ترشح می‌كند كه این نیز باعث اختلال‌های زیادی در یونجه، مانند به هم چسبیدن برگ‌ها و ایجاد آلودگی‌های قارچی در سطح برگ‌ها و گیاه می‌شود. یكی دیگر از علایم آسیب و زیان شته خالدار یونجه بی رنگ شدن رگبرگ‌های برگ‌های تازه تشكیل شده انتهای گیاه است كه این آسیب‌ها، نواری شدن رگبرگ (Veinbanding) نامیده می‌شود. همچون دیگر شته‌ها، آسیب و زیان شته خالدار نیز در یونجه زارهای تازه استقرار یافته بیشتر از یونجه زارهای چند ساله است. این نوع شته به طور معمول در قسمت رو به پایین بوته‌ها زندگی و آسیب و زیان می‌زند.

3. شته لگومینوز  (Aphis craccivora) (Legum Aphid or Cowpea Aphid)

شته لگومینوز كه به آن شته لوبیا چشم بلبلی نیز گفته می‌شود از نظر ظاهری بسیار متفاوت از دیگر شته‌هایی است كه در یونجه زارها وجود دارند و از این رو تشخیص آن‌ها آسان تر است. این شته به رنگ سیاه و اندازه‌ای كوچك دارد. شته لگومینوز دامنه میزبانی گسترده‌ای داشته و افزون بر یونجه به دیگر گیاهان زراعی این خانواده مانند نخود، لوبیا و حتی گیاهانی مانند كاهو و یا برخی از علف‌های هرز خانواده ترشك و علف هفت بند نیز آسیب وارد می‌كند. آسیب و زیان این شته همانند دیگر گونه‌های شته هاست.

 

راهكارهای مدیریت شته ها

كنترل بیولوژیك: شته‌ها، به ویژه در یونجه زارها، دشمنان طبیعی بسیاری دارند و با توجه به وجود این شكارگرهای طبیعی، در شرایط زراعی ایران بسیاركم به آستانه اقتصادی آسیب و زیان رسانی می‌رسند و از این رو كنترل شیمیائی در بیشتر موارد توصیه نمی شود. لارو بالتوری، گونه‌های مختلف كفشدوزك و برخی كنه‌ها در شكار و پارازیته كردن شته‌ها نقش مؤثری دارند و از این رو پیش از هرگونه مبارزه شیمیائی باید میزان حضور آن‌ها در یونجه زار مورد ارزیابی قرار گیرد.

یكی از مهم‌ترین دشمنان طبیعی شته خالدار، سوسك قرمز است كه حشره ماده اقدام به شكار این گونه شته می‌كند. در صورتی كه در یونجه زار نسبت لارو این سوسك به شته‌ها 1 به 8 و شمار حشره بالغ 1 به 13 باشد، شته خالدار به طور كامل توسط این شكارگر كنترل شده و نیازی به كنترل شیمیائی نخواهد بود.

كنترل زراعی: كنترل زراعی شته‌ها شامل رعایت تناوب و استفاده از روش برداشت نوار پشته‌ای برای حفظ موازنه آفت با شكارگر و انگل واره می‌باشد.

كنترل شیمیائی: امروزه، در یونجه زارها اغلب، در بین شته‌ها، شته خالدار یونجه (Therioaphis maculate) به آستانه آسیب و زیان رسانی اقتصادی رسیده و لذا مبارزه شیمیائی تنها برای این گونه از شته توصیه می‌شود. آستانه اقتصادی آسیب و زیان رسانی این شته وجود 20 شته در هر ساقه است. از آنجائی كه شته خالدار حشره‌ای گرما دوست است، زمان حمله آن همزمان با افزایش دما خواهد بود. این دوره زمانی در اغلب مناطق كشور مصادف با اواخر بهار یا اوایل تابستان می‌باشد. برای مبارزه شیمیائی از آفت‌كش پیریمیكارب WP 50% (پودر با قابلیت تر شوندگی)، (بسته به شمار شته در ساقه به میزان 0.5 تا 0.7 كیلوگرم در هكتار) استفاده می‌شود.

 

زنبور بذرخوار یونجه  (Eurytoma roddii) (Alfalfa seed chalcid)

زنبور بذرخوار در یونجه زار بذری ایجاد آسیب و زیان می‌كند. در ایران تاكنون از آذربایجان شرقی و غربی، كردستان، كرمانشاه، همدان، قزوین، ورامین و یزد گرد آوری وگزارش شده است.

 

حشره ماده سیاه رنگ با جلای فلزی، شاخك‌ها 10 بندی، سیاه رنگ و از نوع تسبیحی بوده و دارای پرزهای ظریف می‌باشند. شكم در حشره ماده گرد و یا تخم مرغی شكل و در انتها نوك تیز و یا مجهز به تخمریز است در حالی كه شكم در حشره نر گرد و فشرده است. تخمه‌ا شلجمی، به رنگ سفید شیری و در انتها مجهز به یك رشته دراز است. لارو كامل به رنگ شیری، بدون پا و به درازای یك میلیمتر است. اندازه آن به اندازه فضای درونی بذر و یا اندكی بزرگتر از آن میباشد. به همین دلیل بذرهای آلوده اغلب ترك خورده و یا قسمتی از پوست آنها جدا میشود. بدن لارو درون بذرهای آلوده از بیرون نمایان است.

زنبور بذرخوار یونجه زمستان را به صورت لارو كامل در درون بذرهای یونجه در انبار، حاشیه یونجه زار و یا درون خاك یونجه زار سپری می‌كند. حشرات كامل از اواسط تا اواخر بهار پس از باز شدن گل‌های یونجه، ظاهر شده و حشرات ماده پس از تغذیه و جفت گیری، تخم‌های خود را در درون دانه‌های تازه تشكیل شده قرار می‌دهند. هر حشره ماده در مدت دو هفته عمر خود بیشینه تا 86 عدد تخم تولید می‌كند. حشرات كامل به طور معمول توان پرواز و پراكنش خیلی زیادی ندارند، ولی اگر پوشش گیاهی كم و منابع غذایی كافی در دسترس نباشد، به ناچار بیشینه تا شعاع 300 متری اطراف پرواز می‌كنند. این حشره در شرایط آب و هوایی كرج 4 _3 نسل در سال داشته و دوره زندگی هر نسل40 _ 30 روز می‌باشد. افزون بر گونه یاد شده، زنبور بذرخوار دیگری با نام E.gibuss در منطقه خوزستان انتشار دارد كه حشرات بالغ آن در اوایل فروردین ماه از درون بذرهای آلوده ریخته شده در یونجه زار و همچنین كپسول‌های خشك شده باقی مانده روی بعضی بوته‌های حاشیه یونجه زار می‌آیند. حشرات بالغ با تغذیه از شهد گل‌های این گیاه روی غلاف‌های جوان جفت گیری كرده و پس از 3 _ 2 روز، تخم ریزی خود را آغاز می‌كنند. لاروهای تازه بیرون آمده از تخم، از مواد درون لپه‌ها تغذیه می‌كنند. این حشره بین 6 _ 5 نسل در سال در منطقه صفی آباد دزفول ایجاد می‌كند. همزمان با رشد لارو، رشد بذر نیز ادامه یافته و در نهایت همه مواد درون بذر توسط لارو تغذیه شده و از بذر تنها پوسته آن باقی می‌ماند.

 

آسیب و زیان رسانی آفت

گیاهان میزبان این حشره یونجه معمولی و وحشی (Medicago falcata) می‌باشند. این حشره تنها در یونجه زارهای بذری ایجاد آسیب و زیان می‌كند. آسیب و زیان مربوط به مرحله لاروی است كه از همه مواد درون بذر شامل گیاهچه و لپه‌ها تغذیه می‌كند و درپایان تنها پوسته بذر باقی می‌ماند. بذرهای آلوده چروكیده و تیره رنگ می‌شوند و به آسانی از بذرهای سالم قابل تشخیص هستند.

 

راهكارهای كنترل آفت:

كنترل فیزیكی

به كارگیری شعله افكن در پاییز و یا در اواخر زمستان برای از بین بردن بذرهای آلوده ریخته شده در سطح یونجه زار در مدیریت آفت، بسیار مؤثر می‌باشد.

كنترل شیمیایی

ضدعفونی بذرها در انبار : از قرص فستوكسین به میزان 7 - 6 قرص به ازای هر تن محصول استفاده می‌شود.در بین روش‌های یاد شده روش زراعی تأكید بیشتری می‌شود.

كرم ها

كرم‌ها در بحث آفات یونجه به مرحله لاروی گونه‌های مختلف پروانه‌ها اطلاق می‌شود. از مهم‌ترین آفات كرمی شكل در یونجه زار، كرم برگخوار یونجه، كرم برگخوار چغندرقند، كرم برگخوار زرد و Alfalfa leaf hopper هستند.

كرم برگخوار یونجه

كرم برگخوار یونجه با نام علمی (Colias eurytheme) است. مرحله لاروی آن مخملی و سبز رنگ است و لاروهای سن بالاتر، دو خط سفید رنگ در دو طرف بدن خود دارند. حشرات بالغ آن كه به صورت پروانه‌های سفید تا زرد دیده می‌شوند، به یونجه زارهایی  كه ارتفاع بوته كمتراز 15 سانتی متر دارند حمله می‌كنند. پروانه‌ها درگیاهان جوان تخم ریزی كرده وسه تا هفت روز بعد كرم‌ها از تخم بیرون آمده و به سرعت آغاز به تغذیه از برگ‌ها می‌كنند.

هنگام تغذیه لاروها همه برگ، حتی قسمت رگبرگ را خورده و هیچ بخشی را باقی  نمی گذارند. این لاروها در بیشینه رشد خود چهار سانتی متر درازا خواهند داشت. با افزایش سن لاروی میزان آسیب و زیان وارد شده نیز بیشتر خواهد بود. در سرعت رسیدن آفت به آستانه اقتصادی عامل‌های  مؤثر، شامل رشد كند و غیریكنواخت گیاهان، حضور نداشتن شكارگرها وشرایط آب و هوایی گرم و خشك است. این آفت چهار تا هفت نسل در سال تولید كرده كه این مسئله به طور دقیق با زمان بندی برداشت یونجه هماهنگ و همزمان است.

 

روش‌های كنترل آفت

تغییر زمان برداشت و كوتاهی فصل به طورمعمول از بروز آسیب و زیان شدید اقتصادی توسط این آفت در یونجه‌زار جلوگیری می‌كند.

 

كرم برگ خوار چغندرقند

كرم برگ خوار چغندر قند یا كارادرینا (Spodoptera exigua) و كرم برگ خوار زرد خط دار(S.   praefica)از دیگر آفات یونجه زار هستند. این دو آفت در دوره رشد یونجه به آن آسیب می‌زنند. تخم‌ها در هر دو گونه به صورت توده ای، در قسمت بالایی برگ‌ها قرار داده می‌شوند. یك پوشش پنبه‌ای توده تخم‌های برگخوار چغندر قند را احاطه می‌كند. این پوشش در كرم كارادرینا به رنگ سفید و در برگ خوار زرد خط دار به رنگ خاكستری است. تخم‌ها طی چند روز به لارو تبدیل شده و3 - 2 هفته بعد به بیشینه اندازه خود می‌رسند. این لاروها در سطح یا زیر خاك تبدیل به شفیره می‌شوند.

حشرات بالغ هر دوی این گونه‌ها به رنگ قهوه‌ای بوده و شب پرواز هستند. درازای بال‌های آن‌ها حدود سه سانتی متر بوده و به خاطر شب پرواز بودن، بسیاركم دیده می‌شوند، این پروانه‌ها درصورت تكان دادن بوته‌ها پرواز كرده و كمی بعد دوباره فرود می‌آیند. هردو گونه چهار تا پنج نسل در سال دارند. آخرین مرحله هنگام تبدیل لارو به شفیره در درون خاك انجام می‌شود. لارو برگ خوار چغندر قند دارای پوستی صاف و سبز رنگ با خط‌های راه راه بسیار نازك برنگ سیاه در پشت خود و خطوط زرد كمرنگ در دو طرف بدن می‌باشند.

 

زنجرك یونجه(Anabrus simplex)

این حشره با نام علمی Anabrus simplex یك زنجرك حقیقی نبوده و تا حدود زیادی همانند ملخ‌های شاخك بلند است. زنجرك یونجه زمستان را به صورت تخم دردرون خاك‌های خشك می‌گذارند. تفریخ تخم‌ها در اوایل بهار انجام شده و تا بلوغ زنجرك‌های جوان 75 تا 100 روز زمان لازم است. پس از بلوغ، زنجرك ماده اواخر تابستان درون خاك اقدام به تخم ریزی كرده و تخم‌ها تا بهار سال آینده درون خاك باقی مانده و با گرم شدن هوا در بهار تفریخ می‌شوند.

زنجرك بالغ با 2.5 میلیمتر درازا، رنگ قهوه‌ای مایل به زرد دارد. بال‌های زنجرك كوچك بوده و بدون توان پرواز می‌باشند. شاخك‌های آن بلندتر از درازای بدن حشره است. حشرات ماده دارای تخم ریز شمشیری شكل دراز هستند. این حشرات در ساعتهای گرم و آفتابی روز فعالیت كرده، در طول شب و روزهای سرد و ابری به طور ساكن در سر پناه به سر می‌برد زنجرك‌ها پس از رشد كافی از خاكی كه در آن از تخم بیرون آمده اند كوچ می‌كنند. كوچ زنجرك‌ها در روزهای گرم با دمای 18 تا 35 درجه سلسیوس و بدون وزش باد شدید انجام می‌شود.

 

 

آسیب و زیان رسانی آفت

زنجرك‌ها آفت جنبی و دوره‌ای برای یونجه به شمار آمده و هنگامی كه جمعیت آن‌ها افزایش یابد، به مناطقی با سطح گسترده مهاجرت نموده و در این حالت به مرحله آسیب و زیان می‌رسند. اگر یك یونجه زار در مسیر مهاجرت زنجرك‌ها قرار گیرد، آن‌ها می‌توانند از آن  تغذیه و آسیب و زیان وارد كنند. این آفت افزون بر آسیب و زیان مستقیمی كه از طریق مكیدن شیره گیاهان ایجاد می‌كند، با تزریق نوعی (توكسیكوژنیك) یا بزاق سمی، باعث به وجود آمدن لكه‌های سوخته نیز می‌شود. افزون بر این به طور غیر مستقیم با انتقال برخی از بیماری‌های ویروسی نیز آسیب و زیان وارد می‌كند.

 

راهكارهای مدیریت آفت

كنترل زراعی : چون این حشرات توان به پرواز ندارند، حفر گودال‌های جوی مانند دراطراف یونجه زار و پركردن این گودال‌ها از آب، برای جلوگیری از ورود زنجرك‌ها به یونجه زار بسیار سودمند خواهد بود این كار هنگام شمار زیادی از آن‌ها در مناطق و یونجه زارهای مجاور، انجام شده كه می‌تواند از هجوم آن‌ها به یونجه زار جلوگیری كند.

كنترل شیمیائی: امروزه در یونجه زارها  نیازی به كنترل آن نمی باشد ولی در كشت زارهای دیگر می‌توان از سمومی مانند مالاتیون 57% به نسبت دو لیتر در هكتار، گوزاتیون 20% به نسبت دو لیتر در هكتار و زولن 35% به نسبت سه لیتر در هكتار استفاده كرد.

 

تریپس:

تریپس‌های یونجه زارها به طور عموم شامل تریپس لوبیا (Caliothrips fasciatus) ، تریپس پیاز (Thrips tabaci) و یا تریپس گیاهان زینتی (Frankliniella occidentalis) می‌باشند. این گروه، حشراتی كوچك با بدنی كشیده، سه جفت پا، بال‌ها باریك كه لبه كناری آن‌ها با موهای بلند پوشیده شده است. آسیب و زیان رسانی تریپس‌ها با تغذیه مستقیم و انتقال ویروس‌های گیاهی است . باتوجه به جمعیت زیاد تریپس‌ها در یونجه زارها و آسیب و زیان رسانی آن‌ها به آسانی قابل تشخیص بوده و از آفات مهم یونجه تلقی می‌شوند. تریپس‌ها با قطعه‌های دهانی خاص خود بافت گیاهی را خراش داده، ضمن پاره كردن آن، از شیره پرورده تغذیه می‌كنند. این عمل باعث تغییر شكل برگ‌ها و ایجاد پیچیدگی در آن‌ها می‌شود.

 '

 

كنه تارتن دولكه‌ای  (Tetranychus urticae)

این آفت انتشار جهانی دارد و یكی از آفات شناخته شده گیاهان زراعی می‌باشد، طوری كه بیش از 1000 گونه میزبان گیاهی دارد. این آفت علاوه بر عرصه‌های كشاورزی، در عرصه‌های جنگلی و مرتعی نیز یكی از مهم‌ترین عامل‌های آسیب و زیان رسانی می‌باشد. اندازه بدن این كنه 0.5 - 0.3  میلی متر بوده و افراد ماده درشت تر از افراد نر می‌باشند.

انتهای بدن در افراد نر دوكی شكل و رنگ بدن آن‌ها فصلی است. به طوری كه در بهارو تابستان، سبز متمایل به زرد با دو لكه پشتی جانبی تیره می‌باشد (عامل تیره شده دور طرف پشتی جانبی بدن تجمع مواد غذایی در روده میانی آفت است و شفاف و نازك بودن پوست بدن باعث شده كه رنگ بدن به محتویات مواد غذایی درون بستگی داشته باشد، و دراواخر پاییز و زمستان به دلیل بیرون فرستادن مواد درون روده‌ها به رنگ قرمز است. مراحل زیستی آفت شامل تخم، لارو، پوره سن یك، پوره سن دو و بالغ می‌باشد. شكل بدن در مرحله لاروی نزدیك به كروی است. لاروها دارای سه جفت پا، ولی همه مراحل پورگی و بالغ دارای چهار جفت پا هستند. اشكال نر و ماده از استراحت دوم به بعد قابل تشخیص می‌باشند. از برجسته‌ترین نشانه فعالیت این آفت وجود تارهای ابریشمی درپشت برگ گیاهان میزبان می‌باشد.

این آفت زمستان را به صورت افراد ماده و بالغ جفت گیری كرده در لابه لای بقایای گیاهی، زیر كلوخه‌ها، روی گیاهان همیشه سبز و علف‌های هرز حاشیه كشتزار سپری می‌كند. هنگامی كه شرایط آب و هوایی مساعد می‌شود، پناه گاه‌های زمستانه را ترك كرده و روی علف‌های هرز درون و حاشیه كشتزار مستقر می‌شود و 2 _ 1 نسل اول فصل راروی آن‌ها ایجاد می‌كند. پس از استقرار بوته پنبه در كشتزار روی آنها انتقال یافته و تا اواسط پاییز 7 _ 8 نسل را در روی بوته‌های پنبه تولید می‌كند.در بین مراحل مختلف زیستی آفت سه مرحله استراحت رخ می‌دهد. رشد این آفت اغلب در پشت برگ‌های پنبه و تغذیه آن از شیره یاخته‌ها می‌باشد. این آفت در هر دقیقه 18 یاخته را از بین می‌برد. بیشینه آسیب و زیان در اواخر مرداد و اواسط شهریور دیده می‌شود. آسیب و زیان رسانی در آغاز به صورت برنزه شدن برگ‌ها و سپس قهوه‌ای و خشك شدن آن‌ها ظاهر می‌شود. البته این وضعیت هنگامی رخ می‌دهد كه تراكم آفت بالا باشد.

 

راهکارهای مدیریت آفت

کنترل بیولوژیکی: کنه تارتن دو لکه ای، دشمنان طبیعی بسیاری در کشتزار دارد که در بین آنها، Stethorus gilvifrons ، Orius minotum و Anystis baccarum اهمیت بالایی دارند.

كنترل شیمیایی: در صورت بالا بودن جمعیت می‌توان از سمومی مانند فن پایروكسیمیت برای كنترل این آفت استفاده كرد.

 

موش ها:

موش‌ها از آفات مهم یونجه زارها به شمار می‌آیند. گسترش و آلودگی موش‌ها دریونجه زارها افزون بر آسیب رساندن به ریشه‌های یونجه كه بر اثر تغذیه موش‌ها اعمال می‌شود، خرابی‌هایی است که آنها برای لانه سازی در زیرزمین ایجاد می‌كنند. وضعیت یونجه زار برهم می‌خورد و انجام عملیات زراعی به ویژه انجام و مدت آبیاری و آب مصرفی بسیار افزایش می‌یابد كه یونجه زار زراعی عدیده‌ای را به دنبال دارد. از سویی فعالیت موش‌ها در یونجه زار موجب فراوانی جمعیت آن‌ها می‌شود كه به طور معمول دشمنان آن‌ها از جمله مارها را به درون یونجه زار به دنبال دارد و وحشت از وجود و گزیدگی آن‌ها تنگناهای نگهداری و بهره برداری از یونجه زارها را افزایش می‌دهد. به دلیل بوم نظام مطلوب و تغذیه از یونجه، گونه‌های پرشماری از موش‌ها در یونجه‌زارها به سر می‌برند و به آن یونجه زارها آسیب می‌رسانند. در بین این گونه‌ها، موش مغانMicrotus socialis گونه غالب است.

موش مغان از آفات مهمی است كه با تغذیه از فرآورده‌ها و محصولات كشاورزی، آسیب و زیان زیادی را به بار می‌آورد. این موش به نسبت كوچك و درازای آن حدود 15 - 10 سانتی متر با بدنی پوشیده از موهای بسیار نرم و لطیف است. پوزه آن اندكی پهن و كف پاها پوشیده از مو است. در كف پنجه پاهای پشتی پنج بالشتك وجود دارد. گوش‌ها كوچك و پوشیده از مو می‌باشد. دم موش مغان كوتاه، رنگ عمومی بدن در ناحیه پشت قهوه‌ای مایل به خاكستری و در قسمت پهلوها خاكستری مایل به سیاه می‌باشد.

موش مغان زندگی اجتماعی دارد. لانه‌های خود را در یونجه زارها و سبزه زارها و غله زارها مانند آن‌ها ایجاد می‌كند. لانه دارای راه روهای پرپیچ وخم و با سوراخ‌های پر شمار به بیرون ارتباط دارد. لانه‌ها كم عمق و در 20 سانتی متری از سطح خاك است. فعالیت و بیشینه تغذیه و آسیب و زیان رسانی آن در هنگام شب است. روزها را بیشتر به استراحت می‌گذراند. تولید مثل این موش به نسبت زیاد و در سال میتواند 8 نسل ایجاد كند.

 

راهكارهای مدیریت آفت

استفاده از طعمه مسموم: طعمه مسموم را با استفاده از دانه‌های مورد پسند موش مانند گندم، ذرت، دانه خربزه یا علوفه تر یونجه و آغشته كردن آن با 5 - 3 درصد فسفور دوزنگ تهیه می‌كنند. برای تهیه طعمه مسموم، روغن را گرما داده تا ذوب شود سپس آن را روی دانه‌ها می‌ریزند تا به طوركامل دانه‌ها به روغن آغشته شود و پس از آن سم به میزان تعیین شده را روی آن اضافه نموده و بهم زده تا به طوركامل به دانه‌ها آغشته شود. طعمه مسموم تهیه شده را در همان روز در سوراخ‌های موش به هنگام غروب در درون لانه‌ها می‌ریزیم.لازم به یادآوری است تمام سوراخ‌ها فعال نیستند. برای پرهیز از مصرف بیش از حد سم، یك روز پیش از طعمه گذاری همه سوراخ‌های موجود در یونجه زار را با بیل پر كرده، سپس در روز بعد طعمه را در سوراخ‌های جدید باز شده قرار می‌دهیم. همچنین می‌توانیم از قرص فستوكسین استفاده كنیم. در هنگام استفاده از این قرص فومیگانت باید پس ازانداختن قرص به درون سوراخ لانه، به حتم با پركردن یا بستن در لانه با خاك اقدام شود. در ضمن باید توجه داشت، در مراحل تهیه و جا گذاری طعمه مسموم به هیچ وجه مواد مورد استفاده با دست تماس پیدا نكنند، زیرا موش‌ها از خوردن طعمه مسمومی كه دست انسان به آن خورده باشد خود داری می‌كنند.

 

خلاصه

پایش یونجه زار از نظر وجود گونه‌های آفات و مدیریت اصولی آن‌ها می‌تواند به طور چشمگیری از كاهش عملكرد نشای از حمله آنها جلوگیری كند.

تشخیص آفات در یونجه زارها به طور عموم شامل نمونه برداری و شمارش گونه‌ها وجمعیت آنهاست.

آستانه اقتصادی به مفهوم جمعیتی از آفات اندازه گیری شده است كه برای جلوگیری از كاهش عملكرد بایستی مبارزه با آن‌ها آغاز شود، و به عبارت دیگر یك خط قرمز برای مبارزه با آفت به شمار می‌آید.

در صورتی كه جمعیت آفات كمتر از آستانه اقتصادی باشد، اعمال روش‌های مدیریتی صرفه اقتصادی نخواهد داشت و هر یك از آفات، آستانه اقتصادی مخصوص به خود را داشت.

مدیریت زراعی، مناسب‌ترین روش برای كنترل آفات است كه افزون بر برتری‌های زیست محیطی، اغلب هزینه كمتری نسبت به دیگر روش‌ها دارد.

روش برداشت نوار پشته ای، یك راهكار زراعی برای مدیریت آفات می‌باشد كه در این روش نوارهایی از یونجه زار برداشت نمیشود.

در صورتی كه میزان آفت به آستانه زیان اقتصادی برسد و اعمال روش‌های مدیریت زراعی و بیولوژیك در كنترل آن كارساز نباشد، استفاده از روش مبارزه شیمیایی پرهیز ناپذیر خواهد بود.

سرخرطومی برگ یونجه مهمترین آفت یونجه زارهای ایران به شمار می‌آید. عمده‌ترین آسیب و زیان آفت ناشی از تغذیه لاروهای آن از شاخ و برگ‌های یونجه است و تشخیص بهینه و زود هنگام آن در یونجه زارها، به طور چشمگیری در كنترل آفت موثر است.

برداشت زودهنگام یونجه در چین اول و پیش از گلدهی، در كاهش شمار لاروها و همچنین كنترل علف‌های هرز یونجه زارها بسیار موثر است.