برنج یکی از مهم‌ترین غلات و اقلام غذایی جهان است. نیمی از جمعیت جهان، به برنج به عنوان یک غذای اصلی وابسته هستند. از نظر اهميت بعد از گندم در مرحله دوم قرار دارد. آفات مهم برنج در درجه اول كه به گياه خسارت وارد می‌کنند، باعث كاهش کمی و کیفی محصول می‌گردند.

برنج گیاهی است که دارای ارقام زودرس (طول دوره رشد ۱۳۰ تا ۱۴۵ روز)، متوسط رشد (۱۵۰ تا ۱۶۰ روز) و ارقام دیررس (۱۷۰ تا ۱۸۰ روز) می‌باشد.

 

مهم‌ترین آفات برنج

آفاتی که در برنج بیشترین خسارت را وارد می‌کنند به شرح ذیل می‌باشد:

کرم ساقه خوار نواری برنج Chilo supressalis

یکی از آفات مهم برنج كه اولين بار در سال ۱۸۶۳ در دنيا شناخته شد. اين آفت در ايران نيز اولين بار در شهريور ماه ۱۳۵۱ در مزارع تنكابن (شهسوار) و رامسر طغيان كرد.

پروانه های ماده به رنگ زرد روشن و یا قهوه ای روشن و رنگ پروانه های نر مایل به خاکستری و کمی تیره است. ماده ها درشت تر از نرها هستند. بالهای جلویی شب پره ها دارای چند لکه نقره ای و یک ردیف لکه های سیاه قابل مشاهده است.

مهم‌ترین خسارت این آفت مربوط به مرحله لاروی آن که از ساقه‌های برنج تغذیه می‌کند. لاروهای ساقه خوار برنج در دو مرحله بوته‌های برنج را مورد حمله قرارمی‌دهد. مرحله اول مربوط به خسارت نسل اول حشره بوده به طوری‌که بوته ها و ساقه لارو زرد و سپس خشک می‌شوند. فعالیت شب پره‌های آفت نسل اول تا اواخر خرداد طول کشیده و در طی این مدت می‌توان با تله نوری شپ‌پره‌ها را شکار‌کرد.

مرحله دوم خسارت مربوط به ظهور شب پره های نسل دوم از دهه اول تیرماه بوده که مصادف با تشکیل خوشه های اولیه و گل دادن گیاه برنج بوده و دانه ها در خوشه سفت نشده و تغذیه آفت از برنج منجر به خشک و پوک شدن دانه های برنج می‌شود که whitehead (خوشه های سفید شده) کاملا در مزرعه مشخص است.

کنترل این آفت باید از روش های مختلف زراعی، شیمیایی، مکانیکی استفاده کرد. شخم زدن بقایای برنج، کنترل علف های هرز روی ردیف ها و بازدید خزانه جهت یافتن آلودگی و وجین بوته های آلوده می‌تواند به کاهش جمعیت کمک کند. استفاده از فرمون جنسی کرم ساقه خوار برنج، کاشت ارقام پر محصول که قدرت پنجه زنی بالاتری دارند و تقسیط میزان ازت مصرفی نیز از روش های موثر کنترل آفت است.

 

کنترل شیمیایی:

در زمان ظهور بیشترین لاروهای سن اول برای مبارزه با این آفت،استفاده از دیازینون توصیه میشود. سموم کارتاپ (30 تا 40 کیلوگرم در هکتار) و ماترین (2لیتر

در ارقام زودرس تنها یک‌بار سمپاشی با فیپرونیل 20کیلوگرم در هکتار و در ارقام دیررس با توجه به تداخل نسل حداکثر دوبار سمپاشی انجام شود.

 

 

کرم برگ خوار برنج

Naranga aenescens

کرم برگخوار سبز زمستان را به صورت شفیره در غلاف و بقایای بوته های برنج و یا روی خاک می‌گذراند. حشرات کامل آفت در اوایل اردیبهشت ظاهر می‌شوند.

لاروهای این شپ‌پره پس از خروج از تخم ابتدا از پارانشیم بین رگبرگ‌های گیاه برنج تغذیه کرده و اطراف برگ را به حالت کنگره‌ای در می‌آورند. پس از کامل شدن مراحل تغذیه به طرف نوک برگ حرکت کرده و پس از تاکردن پهنک برگ و ایجاد محفظه در آنجا تبدیل به شفیره می‌شود. تا اواخر خرداد پرواز نسل اول و دوم انجام می شود.

کاهش مصرف کودهای ازته می‌تواند از افزایش خسارت جلوگیری نماید. این آفت در برنج خسارت چندانی وارد نمی‌کند ولی در صورت تمایل به مبارزه شیمیایی می‌توان از سموم فسفره و تری‌کلروفن و مالاتیون استفاده نمود.

 

 

مگس خزانه

Ephydra afghanica

مگس خزانه برنج اغلب یک تا دو نسل در سال دارد و حشرات کامل را در طی روز می‌توان در برگ های پایینی که در نزدیکی آب قرار دارند مشاهده نمود.

زمستانگذرانی آفت به صورت تخم در داخل خاک مزرعه است. زمان شروع فعالیت لاروها در مناطق مختلف متفاوت بوده و در خزانه های شمال کشور این زمان برابر با اوایل تا نیمه های اردیبهشت ماه می‌باشد. تخم گذاری آفت به صورت انفرادی و در سطح آب می‌باشد.

لارو این حشره بر روی برنج و برخی دیگر از گیاهان خانواده گرامینه مانند سوروف فعال است. لارو این حشره به ریشه نشا حمله کرده و با تغذیه از آنها باعث زردی و پژمردگی می‌شود. در حالتی که تراکم آفت زیاد باشد کل نشاها زرد شده و از بین می‌روند. در خزانه با پوشش پلاستیک آلودگی حشره بسیار کم بوده ولی در صورت لزوم می‌توان از دیازینون و تری‌کلروفن استفاده کرد.

 

 

 شپشه برنج sitophilus oryzae

يكي از آفات مهم غلات سرخرطومی( شپشه ) برنج است. حشره ی بالغ شپشه برنج رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز بوده و روی پوشش بالهای آن ۴خال زرد یا قرمز وجود دارد.

طرز زندگي شپشه برنج بطور كلي مانند شپشه گندم است . داخل دانه غله رشد مي كند مانند سرخرطومي گندم اما دماي بالاتر را ترجيح مي دهد . حداقل دماي رشد آن 13 درجه سانتیگراد است ولي تعداد كمي از آنها در زمستان در دماي فوق يا كمتر زنده مي مانند .

در مناطق استوايي چرخه زندگي آن ممكن است فقط 1 ماه طول بكشد . طول عمر حشرات كامل بطور متوسط 5-4 ماه و گاهي نيز به 8-7 ماه مي رسد. تعداد تخم‌هاي گذاشته شده در اين مدت 576-400 عدد است.

این حشره در هر دوره ی زندگی خود می‌تواند ۳۰۰-۶۰۰ تخم بگذارد. شپشه برنج پس از خارج شدن از تخم وارد مرحله ی لاروی شده این مرحله را روی بذر سپری می‌کند دوران لاروی به چهار مرحله تقسیم می‌شود که کل این مدت به ۳۴-۱۸ روز می‌رسد .

 

 

طول دوره رشدي اين حشره نسبت به شپشه گندم كوتاه تر است . طولانی ترين دوره لاروي نيز مربوط به ارقام فجر و خزر و كوتاه‌ترين دوره لاروي روي رقم ندا و طارم محلي بوده است. بيشترين دوره توقف حشره داخل دانه و چرخه كامل حشره روي رقم فجر مشاهده شد.

برای ضدعفونی انبار از قرص های حاوی فسفات آلومینیوم میتوان استفاده کرد.

 

زنجرک سبز

از دیگر آفات مهم برنج می‌توان به زنجرک سبز اشاره کرد. جنس نر این حشره چیزی در حدود ۵ الی ۷ میلیمتر طول داشته همچنین جنس ماده این آفت حدود ۷ الی ۹ میلی متر طول دارد. این آفت زمستان را به صورت تخم در زیر پوست درختان و اطراف مزارع برنج در جایی که رطوبت زیادی وجود دارد سپری می‌کند تخم‌گذاری این آفت به صورت گروهی و دسته‌جمعی انجام شده و در سطح داخلی غلاف برگ برنج انجام می‌گردد.
این آفت خسارت خود رادر برنج به این صورت عملی می‌سازد که خرطوم خود را به بافت گیاه فرو می‌برد و از شیره گیاه تغذیه می‌کند و همچنین در این حال که از شیره گیاهی تغذیه می‌کند مواد سمی را ترشح کرده و آن را به گیا ه تزریق می‌نماید که در نتیجه اختلالات فیزیولوژی در گیاه ایجاد می‌گردد.

بهترین روش جهت کنترل شیمیایی و مقابله با این آفت برنج استفاده از حشره‌کش‌های فسفره در مزارع برنج می‌باشد.

بیماری بلاست

این بیماری مهم ترین بیماری برنج محسوب می‌شود که عامل قارچی دارد.این بیماری شایع ترین بیماری برنج است که قارچ عامل بیماری بلاست به برگ، غلاف برگ، گره های میانی ساقه، گردن خوشه و خوشه حمله کرده و موجب ایجاد لکه‌هایی تیره رنگ می‌گردد. شکل و اندازه لکه ها متفاوت بوده و به عواملی چون سن گیاه و مقاومت میزبان بستگی دارد. روی برگ ابتدا به صورت نقاط آب جذب کرده ظاهر شده و سپس به شکل لکه هایی که در دو سر کشیده در می‌آید.

علایم خسارت روی گردن خوشه شامل قهوه ای شدن از محل بند گردن شروع شده و به دو طرف پیشروی می‌کند. با افزایش بیماری به تدریج گردن خوشه پوسیده و خوشه به یک طرف شکسته می‌شود. خسارت اصلی عامل بیماری پس از ظهور خوشه اتفاق می‌افتد که خوشه کاملا پوک و سفید می‌شود.

با تغییر زمان کشت و کشت زود هنگام می‌توان تا حدودی از خسارت بلاست برنج در مرحله رویشی جلوگیری کرد. برای مبارزه شیمیایی در خزانه با مشاهده علایم بیماری و در مزرعه پس از ظهور 30 تا 40 درصد خوشه می­توان از سموم ادیفنفوس ( یک لیتر در هکتار)، تری سیکلازول ( 500گرم در هکتار) ، تبوکونازول (ناتیوو) و ویستا طبق توصیه کارشناسان کشاورزی استفاده کرد

 

 

 

پوسیدگی جیبرلایی طوقه و ریشه

Gibberella fujikuroi

علایم بارز بیماری در خزانه پوسیدگی و کشیدگی قد نشاها می‌باشد. در این حالت نشا معمولا چند سانتی متر از نشاهای سالم بلند تر هستند. ساقه ها در این بیماری لاغر و بدون استحکام بوده، در ابتدا زرد و کم‌رنگ و سپس قهوه­ای می‌شوند. اولین علائم در مزرعه شامل خشک شدن برگ­های اولیه برنج است. مرگ ناگهانی پنجه ها نیز از علایم دیگر بیماری می‌باشد. در برخی موارد تغییر زاویه برگ پرچم نیز دیده می‌شود. برای مبارزه شیمیمایی می‌توان از سموم زیر جهت ضدعفونی بذر استفاده کرد.

تری فلومیزول (تریفمین) به میزان 3/3میلی لیتر در کیلوگرم بذر

تیوفنات متیل تیرام (هومایکت) سه گرم در کیلوگرم بذر

فلودیوکسونیل(سلست) دو گرم در کیلوگرم بذر

اکسید مس( نوردوکس) 0/13 گرم در کیلوگرم بذر

سوختگی غلاف برنج:

بیماری سوختگی غلاف برنج آسیب زیادی را سبب میشود. غلاف برگ،برگ و ساقه برنج به بیماری حساس بوده و بر روی آنها لکه‌های سبز خاکستری، آب سوخته دایره یا بیضی شکل به طول یک سانتی‌متر ایجاد می‌شود. این لکه‌ها در محل تماس ساقه با سطح آب بیشتر است. لکه‌ها کم‌کم توسعه یافته و مرکز آنها به خاکستری مایل به سفید با حاشیه قهوه ای تبدیل می‌شود.رطوبت بالای 96 درصد، تراکم بالای کاشت و سن بالای بوته باعث توسعه بیماری می‌گردد. کود های حاوی نیتروژن و فسفر باعث افزایش و کود های پتاسه باعث کاهش بیماری می‌شوند. برای مبارزه شیمیایی و در صورت آلودگی 20 درصد ساقه ها می‌توان از سموم رورال تی اس و پروپیکونازول طبق نظر کارشناس استفاده کرد.

 

سیاهک دروغی Ustilago virens

بیماری سیاهک دروغی برنج با عامل Ustilaginoidea virens (Cooke) Takahashi طی سال‌های اخیر به عنوان یکی از بیماری‌های برنج در بسیاری از شالیزارهای استان گیلان شناخته شده‌است. دانه‌های موجود در خوشه آلوده به یک گال حاوی اسپور سیاه رنگ تبدیل می‌شود. بارندگی و رطوبت زیاد، استفاده زیاد از کوده های نیتروژنی باعث افزایش بیماری می‌شود.

برای مبارزه و کنترل بیماری می‌توان کاربرد کودهای نیتروژنی را محدود کرد. بقایای گیاهی را جمع آوری کرده و از بذور عاری از عامل بیمازی زا و گواهی شده استفاده کرد. ضد عفونی بذور قبل از کشت با کربوکسین تیرام نیز به عنوان کنترل شیمیایی توصیه می‌شود.

 

نتیجه گیری

سیستم‌های تک کشتی در کشاورزی موجب طغیان آفات و بیماری‌ها می‌گردد. شناسایی آفات و بیماری‌ها و چرخه حیاتی آن‌ها به کشاورزان کمک می‌کند که بهترین زمان مبارزه با آفات را پیدا کنند. در اکثر آفات و بیماری های برنج می‌توان از روش های زراعی و غیر شیمیایی برای کنترل خسارت بهره جست تا محصول تولیدی حداقل استانداردهای محصول سالم را دارا باشد.